28.05.2022- Ayşe Yaşar SARIKAYA

Sinop’ta, mis gibi tereyağı kokan cevizli ve yoğurtlu içi etli hamur yenir. Aman yoğurdu ekşi olmasın, hamurun sıcaklığı da etkileyince tadı kaçar sonra. Parmaklıklar Arkasında dizisi çekilirken, dizi oyuncularını her gün mantı yerken görürdük. Özellikle cevizlisine bayılıyorlardı.

Bu gün mantı adı kullanılıyor olsa da, gerçekte halk ya etli hamur, ya kulak aşı, ya içi etli hamur, ya da kulak hamuru der. Yaygın olan katlama biçimi de, muska şeklindedir. Yıllar önce, Somut Olmayan Kültürel Miras İl Tespit Kurulunda, arkadaşlarla bu konuyu gündeme getirmiştik.  MANTI yerine, Sinop halkının kullandığı biçimde kayda geçirilmesi işin doğrusuydu. Folklor araştırmacımız, öğretim görevlilerimiz, öğretmenlerimiz ve yerel araştırmacılar olarak, tüm çalışmalarımızda bu özeni gösterdik.

muska mantı

Mantı sözcüğünün kökenine bakalım birlikte:

“Tarihte en eski kaynak olarak Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde (1680 yılından önce) görülmüştür. Bu kaynak kayıtlara geçmiş ve bu kelimenin kullanıldığı yazılı ilk kaynaktır. Kullanımı daha öncesinde sözlü olarak veya günlük hayatta yaygın olabilir.

  Moğolca, mantu bohça biçiminde hamur parçalarıyla yapılan yemektir. Çince mántou, Korece mandu (aynı anlamda), 13. yy”dan itibaren İç Asya”dan komşu kültürlere yayılan adın kaynağı açık değildir.  https://www.etimolojiturkce.com/kelime/mant%C4%B1“

ukrayna mantısı

“A. Caferoğlu, sözcüğün Türkistan ve Rusya’dan göçen Tatarlarca Türkiye’ye getirildiğini belirtir.

Tarihte En eski Türkçe Kaynak ve diğer örnekler

[Meninski, Thesaurus, 1680] mantı: Artocreas [etli ekmek]. Pasticcio, pastello.

[Ahmed Vefik Paşa, Lehce-ı Osmani, 1876] mantı: Kıymalı yufka taamı. Etli hamur. Farisîde mantû. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/mant%C4%B1“

Türkmen mantısı

“Bu yemeğin Türkler ve Moğollar tarafından Orta Asya’dan Anadolu’ya İpek Yolu boyunca taşındığı genel olarak kabul görmektedir. Holly Chase’e göre, Türk ve Moğol atlıları göçleri sırasında yanlarında donmuş veya kurutulmuş mantı taşımıştır. Türk ve Moğol birlikleri, mantıyı kamp ateşinde kolaylıkla yenebilecek duruma getirebiliyordu. Ermeni bir araştırmacıya göre, 13. yüzyılda Ermeniler ve Moğollar arasındaki kültürel etkileşim sonucunda mantı Kilikya Ermeni Krallığı’nda tüketilmeye başlamıştır. Türkçe konuşan halklar, kendileriyle beraber bu yemeği de Anadolu’ya getirmiştir. Anadolu’da yemeği adı mantıya dönüşmüştür. Tatarlar Kayseri şehrine yerleştiğinde, bölge mantısıyla ünlenmiştir. https://tr.wikipedia.org/wiki/Mant%C4%B1“

Sinop’ta, yufkadan, çok börek çeşitleri yapılır. Biz yöre otlarımızı değerlendiremedik. Mantı olarak epeyce yol aldık, sıra sac böreklerimize geldi. sac böreklerimizi de gün yüzüne çıkarmak dileğiyle.

.