Makaleden önce, BİLKE yorumla başlamak istiyoruz. Halat yarışı başlığımız, toplum bilinçlenmesinin önüne geçen duruma dikkat çekiyor. Çek halatı çek halatı, güçlü olan kazansın. Bu oyunu bilmeyen yoktur. Toplumun bilinç düzeyi hedeflenerek yapılan siyasi, sanatsal, edebi ve diğer alanlardaki bir çok çalışmalar halat çekme yarışına benzememeli. Halka değmeli, toplumun bilinç potansiyelini artıracak özellikte olmalı. Olmazsa, kendi gücünü sergileyen halat çekme yarışçılarından farkımız kalmaz.
TOPLUMDA ÇEVRE BİLİNCİ OLUŞTURULABİLİR Mİ?
2. Çevre Bilincinin Önemi Farkındalık ve bilinçlenme süreci değişim ve dönüşüm için temel olan iki kavramdır. Sorunların çözümü, dış yaptırımlar ve ceza sistemi ile değil her bir bireyin kendi davranışlarının sorumluluğunu alması ve devamında öz düzenlemeye gitmesi ile ancak mümkün olabilir (Çakırlar vd., 2016).
Bireysel düzlemdeki bu adımlar beraberinde diğer bireyleri etkileyerek toplumsal boyutta bir farkındalığa ve bilinçlenmeye katkı sağlayabilir (Talas ve Karataş, 2012; Asilsoy ve Oktay, 2018).
Hedeflenen çözüme, toplumu oluşturan her bir bireyin doğaya karşı duyarlılık göstermesiyle ulaşılabilir. Tüm toplumları etkileyen ve etkilemeye devam edecek olan bu yaşamsal sorunun önlenmesinde, çevre duyarlılığı ve bilincin oluşturulması konusu çok önemli bir yere sahiptir. Çevre bilinci, bireyin çevresine ve topluma karşı sorumlu hissetmesi ile ilişkilidir (Şaşmaz Ören, Kıyıcı, Erdoğmuş ve Sevinç, 2010).
Çevre bilinci, bir ülkenin sürdürülebilir kalkınmasının güçlendirilmesi (Yazıcı ve Babalık, 2016), çevreye yönelik tutumlarının niteliği ve olarak onun yaşama ilişkin genel değerleri ile yakından ilişkilidir (Asilsoy ve Oktay, 2018). Bireylerin yaşam değerleri, çevreye karşı gösterilen genel tutum ve eylemlerin kapsam ve yönelimini etki edebilir (Olson ve Zanna,1994). Çevre ile ilgili yaşanan sorunlarının evrenselliği, aynı zamanda bu sorunların çözümünde çok yönlü işbirliği ve eşgüdümü de gerekli kılmaktadır (Kaypak, 2013; Smirnova, 2018). Bu kapsamda, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Çevre Bakanlıkları, Üniversiteler, Belediyeler ve bazı Sivil Toplum kuruluşlarında çevreye yönelik çalışmalar yürütülmektedir (Şimşekli, 2004; Smirnova, 2018). Çevre ve çevredeki kirlenme sürecine yönelik son yıllarda uluslararası alanda yapılan faaliyetlerde, çevreyi koruma konusundaki ortak bilincin oluşmaya başlamasının önemli bir gelişme olduğu belirtilmektedir (Karabıçak ve Armağan, 2004).
Bu süreçte, birey ve toplumları harekete geçirmede ve ortak bir bilincin oluşturulmasında başta eğitimciler olmak üzere farklı disiplinlerdeki profesyonellere çok büyük sorumluluklar düşmektedir (Şaşmaz Ören vd, 2010).
Gözde büyütülen değerler vardır. Toplum normlarında onay bulan, gerçekle ilişkilendirildiğinde ise hiç bir etkisi olmayan. Çocuklar ve gençler de arkadaş çevresinden çokça etkilenirler. Kendi aralarında, büyük ve küçük olarak benimsedikleri değer yargıları vardır yaşamlarını etkileyen.
İnsanlar hep böyledir, omuzdaki apoletten, makamdaki ünvandan, üstteki giysiden, alttaki arabadan güç alır değil mi? Uygarca yaşamak için teknolojinin sunduğu yeniliklerden yararlanarak insanca yaşamak çok güzel. İnsanca yaşamın bunlardan başka kuralları yok mu ne dersiniz?
FOTO: Aydın Ortaklar Köy Enstitüsü
Burnu kanayan küçük bir çocuğun burnunu temizlemek öğretmeni alçaltır mı? Başı dönen ve kusan bir çocuğun yardımına koşarak, gömleğini tutan ve pisliği dert etmeyen okul müdürünü bu davranış küçültür mü? Ben müdürüm o tür işleri yapamam demek onu büyütür mü?
Siyasete bakalım. X partisi şemsiyesi altına girenler, yüce partinin yüce taraftarları mı olurlar? X başlığında tüm partiler düşünülebilir. Büyük olarak nitelenen her ne olursa olsun, İNSANİ DEĞERLER anlamında dolu olmadıkça ne işe yarar? Sosyolojik olarak gruplaşmadan nemalanmak ve sosyalleşmekten başka.
Başlık ile bir ilgi kuramadık diyenleri duyar gibiyim. İlkokul yıllarında örnek aldığım, değerli öğretmenlerimiz vardı. Bu günün kolej eğitimi seviyesinde eğitim almıştık onlardan. Çapa mezunu olan öğretmenlerimiz, Köy Enstitüsü mezunları ile kendilerini bir görmezlerdi. Büyüklük ve küçüklük anlayışı burada da karşıma çıkmıştı.
Kültür araştırmalarımda, söyleşilerimde öğretmenlerin çoğu ile görüşme fırsatı yakaladım. Çapa mezunları, biz kent merkezinden Çapa Öğretmen Okuluna gittik. Onlar ise köy okullarından gittiler, bizim eğitimimiz daha üstündü. Bir cümle değildi anlatılanlar. Anlattıklarının ayrıntılarına girmek yerine, konuya EMEK açısından bakmak gerektiğini düşünüyorum.
Köy Enstitüsü mezunları, köy ve köylü için çok yönlü eğitim öğretim örnekleri sunuyorlardı. Okul arazisinde tarım yapıyor, inek bakıyorlar, köye yenilikleri getirmek için iradeleriyle, beden güçleri ile çabalıyorlardı. Kent merkezindeki öğretmenlerin, şık giyimleri, makyajları ile yarışabiliyorlar mıydı bilmiyorum. Bildiğim tek şey, EMEK karşılığını bulmalıydı.
Bu yolda doğru adımlar izlenmeli, büyük ve üstün anlamları yüklenenlerin esiri olmamalıyız.
Annem benim yaşamda özgüvenimin temel kaynağı, kökleri… ‘Annen hastalandı ve öldü’ diyorlardı ama ben kelime olarak biliyorum; “öldü” yani yok… Ama hep içimde ‘Misafirliğe gitti; 2-3 gün sonra sonra gelecek’ diye bekliyorum… Günler geçti gelmiyor… Bir gün dedim ki ‘Annemi bir daha göremeyeceğim’… O zaman ölümün farkına vardım. Kaçtım mezarının başına gittim… Orda annem toprağın altında… Böyle kalakaldım… ‘Annemi bir daha göremeyeceğim annem öldü.’ Eve geldim babama bakıyorum. ‘Allahım babam ölmez inşallah’ diyorum. O zaman anladım tabi ölümü… Ölünebilirmiş…
Aynı gün babam birşey için bana çıkıştı ‘Niye öyle yaptın’ diye… Kala kaldım… Çocuk aklımla o an şuna karar vermiştim: Annen yok kimsen yok… Ve böyle bir karar verdiğimi yıllar sonra anladım…
‘Annen yok kimsen yok’. O zaman kimsen yoksa senin bir şey istemeye hakkın yok. Sadece başkalarını memnun etmeye çalışırsın… Annen yok kimsen yok. Bunun farkına vardığım zaman kendimi yavaş yavaş fark edip hem yaşam ekibi keşfetmeye çalışıyorum hem de kendimi var etmeye çalışıyordum. ‘Yolculuk yapan biri var’ bunu fark etme meselesi… Böylelikle farkına varış yolculuğum devam ediyor… Ben de şimdi farkına vardırmaya çalışıyorum paylaşarak…”
“Büyüklerin denetimlerinden ziyade çocuklar arasında oynayarak hayatı öğrendim ben. Beklentiler ve kızmalar olmadı. Tüm etkileşimi abim ablamlarla yaptım. Bir nevi öncü gibiydiler bana… Tavuğumuz, kedimiz, köpeğimiz, akrebimiz, çiyanımız vardı…”
Pontos (Karadeniz) yirmi iki yüzyıl sonra yöresel denizcilerin kendisi için söylenceye dönüşecek;
“Yanoz’da9 eserim,
Yason’da10 keserim,
Adabaşı’nda (Kapri) kaptan seçerim,
Kerempe’de11 tahta atıp ananı bellerim” değişini doğrulayacak şekilde çılgınlaşmıştı. Amiral Aspion Helenlerin tecrübeli ve usta kaptanıydı. Ege’de, Akdeniz’de hatta Atlantik’te yelken açmış dümen tutmuş denizciydi. Nice fırtınalar görmüş, okyanusun dev dalgalarıyla boğuşmuştu. Ancak denizcilerin korkulu rüyası olarak bilinen Karadeniz üçlemeleri duymuş ama hiç karşılaşmamıştı. İşte şimdi yüzleşiyordu! Yılların biriktirdiği denizcilik tecrübelerinin hemen hiçbiri yaşamakta olduğu sıkıntılara çare olmuyordu. Teknesine muntazaman vuran dalgalardan sonra birbiri peşine aralıksız ve düzensiz triremeye çarpan dalgalar teknenin dengesini bozuyor, tekneyi rotasından çıkarıyor, her defasında batma tehlikesi yaşatıyordu.
Bu arada yelken direği de yay gibi eğilmiş kırılmaya ramak kalmıştı. Kaptanın “Camadan vurun”1 komutu ağızdan ağıza süvariye, süvariden de gemicilere ulaştı. İskele ve sancak çarmıhlarından 2 camadan atmak için ana direğe tırmanan gemicilerden biri rüzgârın tesiriyle savrulup güverteye düşer düşmez öldü. Yerine tırmanan gemiciyle dört gemici yelkenin bir kısmını katlayıp, yelkeni küçülttüler.
Moors, 711 ile 1492 arasında İspanya’yı yaklaşık 781 yıl boyunca fetheden ve yöneten Kuzey Afrikalılardan oluşan bir gruptu. Cebelitarık Boğazı’nı geçtikten sonra Fas’tan geçerek İspanya’nın İber Yarımadasına girdiler. Afrikalı Moors, olağanüstü mimarisi ve mühendislik becerileri ile biliniyorlardı ve İspanya’da üniversiteler ve camiler gibi bugün hala ayakta olan çok sayıda etkileyici yapı inşa ettiler. Matematik, tıp, kimya, filozofi, astronomi, botanik, duvar örme ve tarih gibi çeşitli alanlarda önemli katkılar sağladılar. Afrikalı Moors, bugün hala kullanılan Arap sayılarının Avrupa’da kullanımını ilk tanıtanlar oldu. Tıpta da önemli ilerlemeler kaydettiler, çeşitli hastalıklara karşı tedaviler geliştirdiler ve yaygın olarak kullanılan tıp kitapları oluşturdular. Ayrıca Afrika Moors yetenekli gökbilimcilerdi ve zamanı ölçmek ve gök cisimlerinin konumunu belirlemek için ileri teknikler geliştirdiler. Ayrıca İspanya’da yeni bitkilerin tanıtılması ve birçok kişinin hayran olduğu bahçeler oluşturulması botanike önemli katkılar da sundular. Afrika Moors aynı zamanda duvar örme konusundaki uzmanlıklarıyla biliniyordu ve dünyanın en güzel ve etkileyici binalarından biri olarak kabul edilen Granada’s Alhambra gibi çok sayıda etkileyici yapı inşa ettiler. Sonunda, tarihleri hakkında da kapsamlı bir şekilde yazdılar ve bugün hala çalışmakta olan çok sayıda tarihi metin oluşturdular. Cc.. Ulusal Sanat Müzesi
Konu akademik araştırmacının makalesinde:
ÖZ-Hüseyin GÖKALP- Doktora Öğrencisi
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/860046 1492 yılında İspanyolların, Müslümanlara karşı kaybettikleri tüm toprakların geri alınmasını hedefleyen “reconquista” hareketinin öldürücü darbesi ile Gırnata şehri düştü. Endülüs’te hüküm süren son İslâm hanedanı Nasrîlerin (1238-1492) devleti yıkıldı ve Endülüs Müslümanlarının İber yarımadasındaki siyasi varlıkları sonra erdi. Bunun bir sonucu olarak da Müslümanların 712 yılında yarımadaya ayak bastığı günden beri Berberi, Arap, Yahudi ya da İspanyol olup İslamiyet’i din olarak seçen insanlar, tehcir ve din değiştirme baskılarına maruz kaldı. Tüm bunlara rağmen çeşitli sebeplerle Endülüs’te yaşamak zorunda kalmış, resmi olarak Hristiyanlık dinini kabul etmiş ancak gizliden gizliye Müslümanlığını korumuş bir kitle de varlığını sürdürmeyi başardı. Bu insanlara düşmanları tarafından aşağılayıcı bir ifade olarak Morisko ismi takıldı. Baskı, yeni duruma ayak uydurma çabası, nesiller arası din aktarımının sağlanamaması, dil değişimi gibi sebeplerle zamanla büyük oranda Hristiyanlaştılar ve son kalıntıları da 1609 yılında tehcir edildi.
BİLKE YORUM: Göçler, Dünyanın demografik yapısını etkilemiştir. Evlenmeler ve kültür alış verişleri olsa da; Afrikalıların atletizmde ve diğer spor dallarında başarılı, Avrupalıların sanatta ve ticarette başarılı olduğunu gözlüyoruz. Genelleme yapmak doğru olmasa da, her coğrafyanın insanlar üzerindeki etkisi yadsınamaz. Ortadoğu coğrafyası, özellikle Dicle-Fırat havzası arkeolojik bulgulara göre, yazının başladığı ve en eski uygarlık kalıntılarının olduğu alanlardır. Tarihi akışa bakılırsa, bu yerlerin dünyada uygarlık düzeyinin en üstün olduğu ülkeler olması beklenir. Ülkeler, kendi yerel kaynaklarını kullanarak üretmeli, kültürünü korumalı, geliştirmeli ve uygarlık yolunda ilerlemeyi amaç edinmelidir. Yoksa, küresel ekonomi ve ticaretin gücü, dünya ülkelerini kendi çarkı içine çekecek, buğday, su gibi temel ihtiyaçlar konusu da güçlerin sermaye malzemesi olacaktır.
11.05.2024- Ebru Toktar Çekiç Münire Hanım ile Röportaj
Elim kırılsaydı da bu şiiri yazmasaydım’
Ahmet Muhip Dıranas’a şöhret getiren ‘Fahriye Abla’ şiiri, Türk edebiyatının da en ünlü ve gizemli şiirlerinden biri oldu. Önce ‘Fahriye Abla’nın gerçekten var olup olmadığı üzerine tartışmalar yapıldı, sonra sinema filmi çekilen ilk şiir oldu. 1984 yılında Yavuz Turgul tarafından sinemaya uyarlandığında büyük yankı yaptı. Yeşilçam’ın unutulmazları arasına giren film, o dönem Fahriye Abla’yı oynayan Müjde Ar’ın da ününe ün kattı.
Peki, filmde, ‘mahallenin güzel, ancak haksız dedikodulara konu alan Fahriye Abla’sı’, gerçekte nasıl biriydi? Fahriye Abla, Ahmet Muhip’in hayali miydi yoksa gerçek miydi? Dıranas, ‘Fahriye Abla’ şiirini yazdığı için hiç pişmanlık duydu mu? Kollarında öldüğü eşi Münire Dıranas’a ‘Fahriye Abla’ konusunda ne vasiyet etti?
Bu soruları, gazeteci Ebru Toktar Çekiç, Münire Dıranas’a sordu.
Ahmet Muhip Dıranas ile nasıl tanıştınız?
Babam öldüğü zaman, annem bir avukatla evlendi. Bu yüzden annemin babası olan dedemin evinde büyüdüm. Dedem, Ankara’da eski Orman Bakanlığı yakınlarında bir konak aldı. Ankara’da Ticaret Lisesi’nde okurken, Çocuk Esirgeme Kurumu’nda çalışan teyzemi sık sık ziyaret ederdim. Muhip Bey, müdürle görüşürken beni görmüş. Beni görünce gözlerini öyle dikti ki bana, hiç ayırmadı. Tabii belirteyim ki o zaman dünya güzeliyim. Şimdi bakmayın cildimin bozulduğuna! Her neyse Dıranas da yakışıklı, şöhret sahibi bir adam. O sırada 17-18 yaşlarındaydım. Muhip Bey, 32 yaşında. Beni takip etti, okula gidiyorum, kapıda bekliyor, eve gidiyorum, önünde bekliyor… Ve bir gün evlenme teklif etti. Önce karşı çıktım, fakat o çok ısrar etti. Liseyi bitirmiştim, dedem de ölünce onunla evlendim.
‘Muhip’i baba gibi sevdim’
Muhip Bey’i sevdiniz mi peki?
17 yaşında bir çocuk, 32 yaşında bir adama o sırada ‘Seni sevdim’ diyemez. Annem, babam, dedem hepsi ölmüştü. Yalnız kalmıştım. Evlenmek zorunda kaldım. Ama Muhip Bey ile evlenmekten hep memnun kaldım. Ona, bohem yaşantısı olduğu halde, hiçbir zaman karşı gelmedim. Ben daima dürüst ve saygılı bir şekilde hayatımı sürdürdüm.
O sizi çok sevdi anlaşılan?
Herkes ‘Fahriye Abla’ şiirini konuşur ama Ahmet Muhip Bey, tek şiir kitabını bana ithaf etti. Kendisi bohem adamdı. İçkisini devam ettirdi benimle beraber. Ben hiçbir zaman karşı çıkmadım. Ama o da bana her zaman sevgi, saygı besledi, daima beni methetti. Ben onu hep baba gibi sevdim. Fakat maalesef, bu büyük adamın çocuğu olmuyormuş. Ama ben ondan ayrılıp, başkasıyla evlenmedim.
Sorun ondan kaynaklanıyor. 17 yaşında genç kızım, çocuğum olmaz mı?
Peki, Dıranas’ın çocuğu niye olmuyor?
Çünkü Muhip Bey, benden önce birçok kadınla macera yaşamış. Müthiş bohem yaşamış. O kadarını açıklamayalım artık.
O öldükten sonra genç yaşta dul kaldınız, ama evlenmediniz. Kararınızdan pişman mısınız?
Benim acayip huyum vardır. Namus mefhumu beni her şeyde engellemiş, fakat birçok konuda da başarıya ulaştırmıştır. Çok şükür, şerefimle ayaktayım, ama tabii ki yaşlandım ve yorgunum. Baksanıza yüzüm çok bozuldu benim. Çünkü bin bir dert içinde yaşıyorum. Yalnızlık zor. Ama ben ikinci bir erkeğin koynuna girmedim. Hasan åli Yücel’in annesi beni çok severdi. ‘Münire bir büyük adam geldi, onunla evlenirsen Kapalıçarşı’dan ne istersen alacağını, seni dünya turuna çıkaracağını, malvarlığını bile vereceğini söylüyor; gel evlen, bak çocuğun olur, daha çok gençsin’ dedi. ‘Benim hayatıma sadece eşim girmiştir, başka biri daha giremez’ dedim ve kabul etmedim.
‘Fahriye Abla’ şiiri ne zaman yazılmış?
Benimle evlenmeden yazılmış bir şiir.
‘Fehriye abla sübyancıymış’
Peki, kim bu Fahriye Abla?
Halk bu şiire bayılıyor! Ben evlendiğimde Fahriye kim bilmiyordum. Bu ünlü şiiri öğrenince ‘Kim bu Fahriye?’ diye sordum. İlişkisi olan bir komşusuymuş. Yani olay şu: Muhip Bey’in babası askeri fabrikalarda çalışıyor. O sırada işçiler için Cebeci’de yaptırılan İşçi Evleri’nde kalıyorlar. Fahriye de Muhip Bey’in annesinin komşusu. Sürekli evlerine girip çıkarmış. Aslında Fahriye evli, çoluk çocuk sahibi bir kadın. Ama başkalarıyla da düşüp kalkan hafifmeşrep bir kadın. Zannediyorum Muhip Bey’i de tavlamış o dönem. Muhip Bey, o sıralarda bir sübyan. Yeni erkek olmuş yani. Sanıyorum 15-16 yaşlarında. Fahriye de galiba sübyancıymış!
İlginç vasiyet
Adına şiir yazılan bu kadını kıskandınız mı hiç?
Allah Allah, bu çok saçma bir soru! Ben dünyaya gelmeden 3 yıl önce Muhip Bey, Fahriye Abla’yı tanımış. Fahriye’yi görmedim hayatımda! Muhip Bey benle evlendiğinde Fahriye işi çoktan bitmişti.
Merak ettiniz mi Fahriye Hanım’ı?
Ben, hayatım boyunca Fahriye ismi ile hiç ilgilenmedim. Çünkü benden önce yaşadığı bir kadın. Benden sonra değil bu! Ama Ahmet Muhip Bey, kollarımda ölürken bana ağlayarak ne dedi biliyor musunuz? İlk kez açıklıyorum; Kuran çarpsın ki doğrudur. ‘Münire sakın Fahriye’yi gündeme getirme! Elim kırılsaydı da bu şiiri yazmasaydım. Sen bu konuyu kimseye açma, bu konuyu film yapmak isterler, sakın yaptırma, mani ol’ diye vasiyet etmişti. Ben de hiç konuşmadım. İlk kez konuşuyorum. Kitap da yapacağım anılarımı.
Fahriye Abla, herkesin kafasında farklı bir imge değil mi?
Tahsilli, edebiyat bilenler bu işi o zamandan beri bilir. Fahriye Abla’yı çok yetenekli, çok güzel veya saygın biri gibi gösteriyorlar. Fahriye, sanki mahallede harika bir insanmış gibi herkes ona hayran! Halbuki öyle değil. Fahriye Hanım’ı kimse örnek almasın. Fahriye Hanım bir hafif meşrep. Ama şimdiki kadınlar pek mi hırlı! Hangisinin yeri Münire Dıranas gibi! (Gülüyor)
Sinop’ta müze kurulacak
Vakfı ne zaman kurdunuz?
Ahmet Muhip Dıranas Vakfı’nı, Dıranas öldükten hemen sonra 1980 yılında kurdum. Çünkü evlatsız kaldığım için yüreğim kan ağlıyor. Fakir çocuklara burs veriyorum. Gelenleri çevirmiyorum. Ama kimse vakfı desteklemiyor.
Müze kurma girişiminiz de var sanırım?
Sinop’a müze yaptırıyorum. Müzede, Ahmet Muhip Dıranas’ın şiir kitapları, fotoğrafları, eşyaları olacak. Orada yaşamak istiyorum, ama vakfı da bırakmak istemiyorum.
Maddi sıkıntılar var mı?
Gazeteciler Kooperatifi, Ankara’da İş Bankası Blokları’nın oralarda arsa dağıtmıştı. Muhip Bey de ölmeden buradan arsa almıştı. Ancak Muhip Bey, ‘Arsayı Münire adına verin’ demiş.
Tapu da var elimde. Arsanın inşaatı için Muhip Bey’in anlaştığı kişi, Muhip Bey ölünce arsayı ‘Muhip Dıranas bana verdi’ diyerek kayıtlar çıkarıp, imza taklit ederek, arsayı ve buraya yaptığı bütün daireleri almış. Bu konuda dava açıp, haklarımı isteyeceğim. Çünkü belgeler var elimde! Korkunç bir memleket bu Türkiye! Muhip Bey ölünce olmuş hepsi… Şu andaki vakfımızın Gazi Mustafa Kemal Bulvarı’ndaki yerini bize rahmetli eski Başbakan Bülent Ecevit verdi. Kendisi bizi çok severdi.
Uzun bir yazı ama ben çok sevdim.
Fotoğraf Ahmet Muhip Dranas ve eşi Münire hanıma ait
Dostoyevski okuduğu şiir nedeniyle Rus Çarı tarafından hapse mahkum edilir. Hapishanedeki bir köpekle dost olur ve onunla mahkumların arsındaki ilişkileri gözlemler. Aslında bir nevi insan ilişkileri üzerine deney yapar.
Gözlemleri sonucu, insanları tanıdığını sanırken ne kadar yanıldığını anlar ve onları ‘kara halk’ olarak tanımlar. Onu bu düşünceye sevk eden de yine insanların davranışlarıdır.
Mahkumlar her geçtiğinde köpeği tekmeler. Köpek ise yanına bir mahkum yaklaştığında eğilir ve tepki vermez. Bunun gören Dostoyevski, köpeğe yaklaşır ve onun başını okşar. Köpek sanılanın aksine ona şaşkınlıkla bakar. Acı acı havlayarak yanından hızla uzaklaşır.
Önüne gelen mahkumun tekmelediği köpek, o günden sonra nerede Dostoyevski’yi görse ondan kaçar ve ona bir daha asla yaklaşmaz.
Dostoyevski’nin köpekle olan hikayesi, sevgisizlik üzerine yapılan efsanevi bir deneydir. Çünkü, ruhu köleleştirilmiş olan köpek sevgiye muhtaçtır. Tıpkı insanlar gibi.
Sürekli haksızlığa uğramış ve kötü muamele görmüş insanlar, aslında sevgiye açtırlar. Bu insanlar, iyi bir davranışla karşılaştıklarında nasıl tepki vereceklerini bilemezler. Böylesi kişilerin gözünde onları aşağılamak, onlara sunulmuş bir nimettir. Eşit ve iyi davranış, onların gözünde değersizdir.
Dostoyevski bu durumu şöyle özetler: “Zulüm bir alışkanlıktır; insanda bu alışkanlığın kökleşmesi, sonunda hastalığa dönüşmesi mümkündür. Sarsılmaz inancıma göre, en iyi insan bile alışkanlıkla, sanki bir hayvanmış gibi kabalaşıp o derece aptallaşabilir. Kanla, kudretle mest olur; hoyratlığı, ahlaksızlığı, içindeki kötülüğü büsbütün geliştirir; aklı, duyguları kesinlikle doğal olmayan hareketleri yadırgamaz ve sonunda bundan zevk almaya başlar. Bir zalimde hem insanlık, hem de vatandaşlık tamamıyla yok olmuştur; yeniden onurlu bir insan olması, pişmanlık duyup eski hayatına dönmesi imkansızdır artık. İşin asıl kötü yanı, böyle bir başına buyrukluk kolayca topluluğa sirayet edebilir; kudret, son derece ayartıcı bir şeydir. Toplum da böyle bir etkiye kayıtsız kalırsa, bu alışkanlığın toplulukta kökleşmesi işten bile değildir. Kısacası, bir insana kendi benzerine fiziksel ceza verme hakkının tanınması topluluğun yaralarından biridir; bu yara bir yandan o topluluktaki özü ve vatandaşlık duygusunu kemirirken, öte yandan önüne geçilmez bir düzensizliğe yol açar.”
BİLKE YORUM:
Gittikçe, insanlar köleleşiyor yanlışlara. Popüler kültürün renkli, zengin, aldatıcı renkleri ile insanlara yular mı takılıyor ne? Önlem almak yerine, düzenin ekmeğine kim yağ sürüyor?
Dünyada insan sayısı çoğaldıkça, köleleştirmenin maksimum sınırları büyüdükçe büyüyor. Köleleşmeye yönelimin artması da ibretlik. Eski çağlardan beri negatifin artan ibresi, ezberlere davetiye çıkarıyor. Sınırları zorlayanlar ve köleleşmeyenler de düzene aykırı kalıyorlar.
Bu gün, SİNOP SOSLU TİRİT BASINA TANITIM PROGRAMINI gerçekleştirdik.
Belediye Başkanımız Sayın Metin GÜRBÜZ’E
Turizm Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Cem Cüneyt ERSANLI’YA
15 Eylül Gazeteciler Derneği Başkanı Sayın Cengiz DEMİREL’E, Ajans Sinop İmtiyaz Sahibi Sayın Deniz ÖZEN’E
Vitrin Haber, Sinop Pusulası ve Flaş Haber’in genç Muhabirlerine programımıza katıldıkları için çok teşekkür ediyoruz.
Sözlerime programın basın duyurusu metni ile başlamak istiyorum:
SİNOP TİRİT PROJESİ öykümüz 2010 yılında başladı. 2012- 2014- 2016 senelerinde farklı kurum ve kuruluşlara, 2013’ te halka sunum yaptık. 2024 MAYIS- Basına Tanıtım Programı ile Sinop’ta farkındalık yaratmak istiyoruz.
Amacımız, Sinop’un, kaybolmaya yüz tutan “tirit” kültürünü yaşatmak ve günün koşullarında değerlendirmektir. Gastronomi ve mutfak sanatları arasına girecek kaliteli bir porsiyon hazırlamak için yola çıktık. Yerel basına, Sinop halkına, yerel mutfak işletmelerine, Sinop Üniversitesi Gastronomi Ve Mutfak Sanatları öğrencilerine projeyi tanıtacağız. Yaratıcı düşünceleri harekete geçirmek, tirit projesine yeni sunumlar kazandırmak aşamalarıyla sürece devam ediyoruz. Üniversitemizle birlikte Tirit Yarışması düzenleyeceğiz. Gençlerimiz, mutfak sektöründeki çeşitlerle rekabet edebilecek kaliteli sunumlarla yarışacaklar. İlimize yakışır, zengin bir yemek sunumu kazandırmak istiyoruz. Sinop’a özgü tirit, ilçelerimiz arasında ayrı küçük dokunuşlarla yöremize zenginlik kazandırmaktadır. Bu zenginliği soslu tirit tabağımızda harmanladık. Her bir ayrıntı, köy kadınlarımızın uyguladığı adımların günümüze taşınmasına örnektir. Geleneksel kullanımda var olan ve bu gün unutulan mantarlı, sebzeli, etli, vejetaryen, vegan seçeneklerini de Sinop gündemine taşıyoruz.
Tirit için kullanılan ürünler doğal ve sağlıklı ürünlerdir. Ceviz, yufka, tereyağı, tavuk ve büyük baş hayvan yöremizde üretilir. Çalışmamızın temelinde, değerlerimiz ve yöre kaynaklarımızın korunması yatmaktadır. Tanıtımlarımız, kaybolan tirit kültürünün modern sunumla, yurt içi ve yurt dışında yemek listeleri arasına girmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Geleneksel olarak tepside ve sinide yapılan tirit çeşidini, tabakta porsiyon olarak sunuyor ve işletmelere kolaylık getirmeyi planlıyoruz.
Mantının yaygınlaştığı gibi tirit de yaygınlaşmalıdır. Böylelikle yöre halkına yeni bir gelir kapısı açılacak, üretim ve istihdam döngüsü süreklilik kazanacaktır.
Ana malzemeleri önceden hazırlanabilen tirit, kısa sürede servis edilebilir yapıdadır. Bireyleri üretime teşvik edecektir. Üretime geçen bireyler, aile fertlerini de üretime katacak, yeni iş alanları oluşacaktır. Basına Tanıtımımız, TİRİT SALONU, TİRİT EVİ, SİNOP TİRİT gibi mekânların açılmasına kapı aralayacaktır.
Köyden şehre göçen aileler yufka kültürünü bildiği için bu alanda iş kuracak veya işçi olarak çalışacaktır. Köyden şehre göçen ailelerin çocuklarının okuması kolaylaşacak, ailelerin gelir düzeyi artınca yaşam kalitesi yükselecek refah artacaktır. Mantı satışı yapan işletmeler, tirit imalatını da çeşitlerine ekleyecekler mantı satışları da olumlu etkilenecektir. Tirit yaygınlaşınca, “Tirit yufkası“ paketleme sektörü oluşacaktır. Restoran, lokanta gibi ticari işletmeler çeşitlerine tirit ekleyerek, müşterileri artacaktır.
Geleneksel olan yöredeki 5 çeşit tiritin, coğrafi işareti alınabilecek ve yaratıcılıkla geliştirilen sunum için de MARKALAŞMA yoluna gidilecektir. Sinop’a hayırlı olsun .
“1860’lı yıllarda önce kılığını, ardından dinini, en sonunda da adını değiştirdi.”
Almanya’dan Macaristan’a göç etmiş, bir Yahudi ailesinin çocuğu olarak 19 Mart 1832 günü Budapeşte’de doğan Prof. Arminius Vambery, 1857’de 25 yaşındayken İstanbul’a yerleşir. Vambery, yine Macar asıllı İsmail Paşa’nın (Kmetty) aracılığıyla Hüseyin Dâim Paşa’nın köşküne yerleşerek paşa çocuklarına Fransızca öğretmeye başlar. Bu dönemde de paşanın kendisine verdiği iddia edilen “Reşid Efendi” adını kullanır.
Tam 4 yıl Osmanlı topraklarında kalan Reşit Efendi, İstanbul’a ilk geldiğinde Osmanlı kahvelerinde meddahlık yapıp özel dersler vermiş ve bu süre içinde Osmanlı kültürüne de vakıf olmuştur. Dil bilmesi ve ilişki ağları vesilesiyle Hariciye Nezaretine tercümanlığa başlamış hattâ Macaristan’a gidip Osmanlı coğrafyası ve insanları hakkında konferanslar verecek kadar konuya da hâkim olmuştur.
1861-1864 yılları arasında Vambery “Raşid” takma adıyla İngiltere Jeoloji Enstitüsü’nün hizmetinde ve Britanya Krallığının emrinde “Sünnî bir Müslüman derviş kılığında” önce İstanbul’dan gemiyle Trabzon’a, oradan katır üstünde kervanlarla bir casus olarak Tebriz seyahat etmiştir.
İngiliz hükümeti için Ruslar’ın aleyhine casusluk faaliyetinde bulunan Vambery, Tahran’da bir süre Osmanlı elçiliğinde kaldıktan sonra hacdan gelen bir Türk kafilesine katılıp Hîve, Buhara, Semerkant ve Herat’ı ziyaret etmiştir. Bu dönem içinde Osmanlıcayı mükemmel denebilecek kadar iyi konuşan Reşid Efendi unvanlı Vambery, geniş dil ve din bilgisi nedeniyle hiç kimsenin şüphesini çekmemiş; çok inandırıcı olduğu derviş kılığındaki yaptığı seyahatlerinde de herkes tarafından büyük bir saygı ve ilgi görmüştür. Seyahatini başarıyla tamamladığı yılın Kasım ayında Herat ve Tahran üzerinden Osmanlı Devletine, buradan da İstanbul üzerinden memleketine geri dönmüştür.
1900 yılının Haziran ayında Osmanlı padişahı Sultan Abdülhamid’in huzuruna çıkmayı da başaran Vambery, Sultan Abdülhamid’in de güvenini kazanmış ve 1901 yılında siyonizmin kurucusu Theodor Herzl’e Abdülhamid’in görüşebilmesi için bir randevu bile ayarlamıştır. Vambery kendi yazdığı günlüklerinde padişahın dostu olduğu için övünmektedir.
Arminius Vambery ya da Reşit Efendi, seferler sırasındaki deneyimlerine ilişkin paylaştıkları arasında ilginç bilgiler bulunmaktadır. Ona göre Ruslar, Türkleri afyona alıştırmışlar, alıştırdıktan sonra da yaptıkları savaşları kazanmışlardır. Vambery, Osmanlı ile ilgili gözlemlerinde ise: “Abdülhamid döneminde ülkede ekonomik anlamda iyi bir ilerleme olmadığına, Türklerin çağdaş kültüre ayak uyduramadığına, Rumların ve Ermenilerin ekonomik ve siyasal anlamda hayatlarından memnun olduğuna, halkın önemli bir kısmının padişahı çok sevdiğine ama ondan izinsiz nefes alamadığına, istibdat rejimini kabul ettiğine, Türk aydınlarının da İngiltere’ye karşı öfkeli olduğuna ama Osmanlı’nın büyük bir savaşla yıkılacağına” değinmiş ve bütün doğu halkının muhafazakâr olduğundan yeniliğe karşı olduğunu, üst tabakada olanların kıyafet, lisan ve eğitim hususunda ilerlemiş olduklarını fakat diğerlerinin eski adetlerinde ısrarcı olduklarını belirtmiştir.
Vambery Türklerin Rum, Ermeni, Slav, Türkmen, Arab, Ekrad (Kürt) ve Çerkeslerden oluştuğunu inançlarının da Avrupa medeniyetine muhalif olmadığını, Türklerin Asya halkları arasında en çok ilerlemiş millet olduğunun, tavır ve hareketleri ve dış görünümlerinin tamamen Avrupalılara benzediğini de yine notlarında belirtmiştir. Vambery, Abdülhamid’e yazdığı mektuplarından birinde açıkça şunları söylüyor: “Avrupa’nın imparatorluğunuzun şu ya da bu parçasını kapmak için sabırsızlandığı acı gerçeğini inkâr etmek gereksizdir. Fakat düşmandan düşmana fark vardır. Ehven-i şer prensibini temel alarak, bütün Avrupa güçleri arasında bir seçim yapmak zorunda kalsanız, inanıyorum ki size en az tehlikeli ve en fazla yararlı İngiltere olacaktır.”
Vambery, İngilizlerin doğrultusunda hareket ederek Müslüman toplumların içine sızarak onları provoke etmeye çalışmış, bunda da başarılı olmuştur. Nitekim Osmanlı yıkılmış, toprakları parçalanmış, millete de pranga vurulmuştur. Bu prangadan kurtulmak ise yüzbinlerce cana ve neticesinde kurtuluş savaşı verilmesine neden olmuştur.
Arminius Vambery yani İngiliz casus Reşit Efendi, 15 Eylül 1913 tarihinde Budapeşte, Macaristan’da 81 yaşında ölmüştür.
Kapıda hep kamyonu dursun; istediği yere taşınsın…
Kendinden taşınmak isterse, içindeki güç ve dışındaki sevgi ona yardımcı olsun…
Her gün bir sürprizi ve mucizesi olsun…
Öyle tahmin edilmeyen şeyler olsun ki, bu hayatın zekasını anlatsın…
Bir hayali gerçek olunca; bir hayale gözünü yumsun…
Hayalini kendinden saklamasın, korkmasın…
Her anında sevgiyle olsun, sevgi versin…
BİLKE YORUM: Kültürler, geçmişten günümüze insan iradesinin işleyiş mantığını da taşır. Her coğrafya, kültüre kendinden ekler yapar. Hıdırellez, dünyanın her yerinde kutlanır. Hızır ve İlyas ritüeli, farklı yansımalarla yaşatılır.
Hepsinin özünde, insanlığa güzel duygular kazandırmak, doğa ile uyumlanmak yatar. Şekil ve renklerden önce, özünü kaybetmemek konusunu yaşatabilseydik.
SİNOP BİLİM KÜLTÜR EĞİTİM DERNEĞİ 