30.07.2022- BİLKE
KAZIM AYDIN ANISINA
Kuruluşumuzdan bu güne, çalışmalarımız doğal kaynaklarımızın korunması ve değerlendirilmesi amacını taşımaktadır. Kök boya konusunda derneğimize yardımcı olan Kazım AYDIN’I rahmetle anıyoruz. Bu bilgiler kaybolmaz, Sinop kök boyaları değerlendirilir bir gün.
Yöremizde kök boya kültürü yıllarca kullanılmıştır. Derneğimiz, bu kültürün gün yüzüne çıkması ve günümüzde organik boya sektörüne taşınmasını hedeflemektedir.
Bu nedenle, Temmuz- 2008 tarihinde BİLKE(Bilim Kültür Eğitim Derneği) olarak “İlimizde kökboyaları” yarışması başlattı. Kaybolan bu kültürü canlı tutmak amacıyla yaptığımız bu çalışmaya katılanlar arasında, İstanbul’da yaşayan Gerze- Bolalı köyünden Kazım AYDIN ve Annesi Hanife AYDIN, yarışma kriterlerine uygun çalışma raporu sundular. Yarışma inceleme ve araştırma kurulu katılımcıları koşullara uygun bulmadığından 1., 2. ve 3. seçememiştir.
Kazım Aydın- Hanife Aydın ekibi ise MANSİYON ödülüne uygun bulunmuştur. Dernek Yönetim Kurulu Üyelerimiz ve Halk Bilimine gönül verenler adına bu ödülü vermekten mutluyuz.
GERZE-BOLALI KÖYÜ
KÖK BOYA İNCELEME VE ARAŞTIRMA RAPORU
“Ben Hanife Aydın, 1944 Görümcek köyü(Dikmen) doğumluyum. Gerze Bolalı köyüne gelin geldim. Hala Bolalı köyünde yaşıyorum. Anamdan, kaynanamdan iplerin nasıl boyandığını öğrendim. Boyadığımız iplerle senelerce nakış yaptım.
Köyümüzde iplik yünden ve ketenden yapılır. Yün yıkanıp temizlenir öreke ve kirmanla işlenerek ip halini alır. Sonra boyanır ve dokuma tezgâhlarında (halk düzen der) dokunur.
Bizim yöremizde keten ekilir. Büyüyüp kuruduktan sonra biçilip tohumları alınır. Bağcıklar halinde(demet ) toplanır. Bu bağcıklar gölde ıslatılır. Bir ay suyun içinde bırakılır. Sudan çıkarılır, tekrar kurur ve köylünün bildiği mengenez ( bir tür ezme aracı) ile iç çubukları kırılır. Dıştaki kabukları soyulur ve tahtaya çakılı çivilerden oluşan tarakla taranır. Tarandıktan sonra öreke ve kirman ile ip halini alır. Çıkrık ile bükülür, dokuma tezgâhına sadece boya işlemi kalmıştır.
Bolalı köyümüzde TETİRE denen bir ot vardır. Bu ot bir kazana konur, içindeki su renk alana kadar kaynatılır. Suya bir parça ip daldırılarak boya kıvamına gelip gelmediği anlaşılır. Boya kıvamına gelince keten ip veya yün kazanının içine batırılır ve bir sopa ile karıştırılır. İpler çile halindedir. Her tarafı aynı renkte olması için karıştırılır. İpin rengi koyu kahve rengi olur. Bu ip paça ve boyluk nakışında kullanılır.
Tetire otu Gerze Yenikent civar köyleri, Yamacık, Ova, Gerdeme, Acısu, Belveren, Sarnıç ve Bayraktıro köylerinde kolaylıkla bulunabilir. Aynı zamanda tetire otunun tohumları kuşyemi olarak da kullanılmaktadır. Şuan Gerze’de Pazartesi ve Cuma günleri kurulan halk pazarında köy kadınları kuşyemi olarak tetire tohumu satarlar.
İpler boyandıktan sonra düzende dokunur. Kilim, elbise, yün pantolon, yün aba, keten pijama, havlu (peşgir), keten göynek, beşikörtüleri, kolan, at heybesi haline getirilir.
1970 yıllarına kadar köyümüzde dokuma pantolon ve yünden aba giyilirdi. Bir de eskiden karaağaç kabuğu kaynatılır, ondan da siyah boya elde edilirdi. Bu boyalı ipler paça ve boyluk nakışında kullanılırdı.
10. 12. 2008
Kaynak Kişi: Hanife AYDIN
Rapor: Kazım AYDIN
Gerze- Bolalı Köyü
—————————————————————————————————–
BOLALI KÖYÜ VE BOYLUK
Gerze’den sonra yol boyu Hızarçayı’na devam edersek, Çakallı istikametinden Bolalı köyüne ulaşırız. Yukarıya doğru çıkarsak, önce Sarımsak sonra Tatlıcak daha sonra en tepede Tilkilik’e varırız. Yüksek köylerde iklim koşulları sebebiyle keten yetişmez. Bolalı köyü, keten tarımına uygun olan köylerimizdendir. Bu köyden yukarılarda keten tarımı yapılmaz. Kaynak kişilerden, Tilkilik ve Başsökü köyünde kendir tarımı yapıldığını dinledik.
Hanife Aydın’ın anlatımları içinde, köylerimizin ilginç sözcüklerinden biri vardı. Entariye “boyluk” diyordu. Diğer köylerde göynek ve enteri denilen giysiye, Bolalı köyünde boyluk diyorlardı. Köylülerimizin sözcük ustalığı, işte böyledir.
Boyluk, suluk, kuşluk, tozluk, tuzluk, taşlık gibi, tek heceden ustaca sözcük üretirler. Boydan aşağı, uzunca olan giysi anlamı, “boyluk” sözcüğünde yerine oturuvermiştir.
Başsökü köyünde, Mehmet Babacan Karaağaç kabuğundan siyah; Sazlı köyünden getirilen toprakla da sarı boya elde edildiğini anlatmıştı. Tilkilik köyü muhtarı da, eskilerin kırmızı boyayı Çalkayadan getirilen bir topraktan elde ettiklerini söyledi. Kök boyalar konusunda, yöremizin birikimi çoktur.
Kaynak:Y. SARIKAYA-Bir İnce Memleketim Kitabı sayfa:424
—————————————————————————————————–
Derneğimiz, yerel kaynaklarımızın keşfedilmesi ve kullanılması için bilimsel çalışmaların desteklenesini hedeflemektedir.
Dernek kuruluşundan hemen sonra, yöremizde geçmişte kullanılan fakat bugün unutulan KÖK BOYA kültürünü gündeme taşımıştır. ARALIK- 2008’de yarışma düzenlemiştir.
KÖK BOYA YARIŞMASI BASIN BÜLTENİ
Sinop peşkirleri, çarşafları, Ayancık yaka nakışları, Gerze paça nakışları, Gerze- Dikmen bölgesi elbise nakışları, Durağan mahramaları, Boyabat ve Durağan çemberleri yöremizin övünülecek el sanatları ürünleridir. Bu ürünlerdeki, lacivert, mavi, kırmızı, sarı, yeşil, bordo, kahverengi, siyah renkler Sinop yöresine özeldir. Sinop toprağı, Sinop bitkisi, Sinop kökleri, Sinop ağaçlarının kabukları kullanılarak elde edilmiştir. Kullanılan boya, doğal kök boyadır. Bugün bu kültür yaşamamaktadır. Organik ürünlerin, organik tarımın gündemde olduğu çağımızda BİLKE, Sinop’ta bu kültürün ortaya çıkartılması amacıyla yarışma düzenlemiştir.
Yarışma, “SİNOP’TA KÖK BOYALARIMIZ” konulu araştırma yarışmasıdır. Yarışmanın sponsorluğunu, Türkiye’de el sanatları eğitim hizmetlerinin temellerini atan, 35 yıl yurt içi ve yurt dışında aktif olarak el sanatları öğretmenliği yapan eğitimcilerden, eski Kız Meslek Lisesi Müdürü Sayın Nafize Şükran Ellialtı üstlenmiştir. Dernek olarak, ödüllü yarışmaya katılımcıların ilgisini bekliyoruz. Kök boya kültürünü bilen kaynak kişiler kaybolmadan, duyarlı olanların olaya sahip çıkmasını istiyoruz.
İstanbul’da ikamet eden, işi bilen kaynak kişilerimizin yarışmaya katılımı, kültürümüze hizmettir. SİNDEF ve İstanbul’daki Sinop Derneklerinin, yarışmaya katılımın sağlanması için yardımlarını bekliyoruz. Gelin Sinop’ta kök boya kültürümüzü tespit edelim, “organik boya” sektörünün dikkatini çekelim.
KATILMA ŞARTLARI
Alan araştırması ve derleme çalışması yöntemleri uygulanacak. Sinop’un hangi ilçesi köyü ve bu köyün neresinden hangi malzeme kullanılarak elde ediliyor. Yün, keten, pamuk boyama yöntemleri farkı var mıdır?. Boya malzemesi bitki ise yetişme mevsimi, toprak veya kök ise zamanı, kullanma miktarı, kaynatma süresi…. gibi aşamalarda uygulanan her şey açıklamalı olarak “word” dosyası hazırlanacak. Resimler çekilip, numaralandırılarak dosyaya eklenerek CD olarak teslim edilecek.
Araştırmacı, kaynak kişi ve CD hazırlayan yarışmaya grup halinde katılabilir. Kaynak kişinin yaşı en az 60 olmalıdır. ( Eğer bizzat kendisi kök boyayı annesi ve büyükleri ile birlikte uygulamış, yapılışını tam biliyorsa 50- 60 arası olabilir. )
Yarışmaya katılacak olanlar hazırladıkları CD’yi en son 22 Aralık 2008 tarihine kadar “yeni mahalle, kuru çeşme sokak no:1 Sinop adresine posta ile veya elden teslim edebilirler. Elektronik posta adresi” sinopbilke@hotmail.com
Kimya mühendisi, eğitimci, halk bilimcilerden oluşan jüri, değerlendirmeleri Ocak ayında yapacaktır. Tüm katılımcılar Şubat ayında Sinop’a davet edilecek, konuk edileceklerdir. Dereceye girenler ödüllerini ödül töreninde alacaktır.