Kırsallar, yatılı bölge okulları, yatılı ilköğretim okulları ve buralardan çalışarak iyi puan alan öğrencilerimize, kuruluşumuzdan beri elimizi uzatabildiğimiz kadar uzatmaya çalışıyoruz. Köylerin kültürel hafızası, somut olmayan kültürel mirasının korunması için araştırıyor, arşivliyor ve geleceğe kaynak bırakıyoruz.
Okulun önünde
Bu yolda yürekten çalışanlarla her zaman yolumuz kesişiyor. Samsun’da bir bankada çalışan Şeyda Yüksel Özdemir, Dikmenli bir dedenin torunu. Dikmen İlkokulu için başlattığı 75 adet Okul Çantası Hediye Projesini sosyal medyadan öğrendik. Bu güzel amaçta yolumuz kesişti.
Dernek olarak zaten her yıl Paylaşım Projesi Kapsamında Dikmen, Durağan, Saraydüzü Yatılı Bölge Okulları ve halk için koliler gönderiyorduk. Projeye katkı vermek için Şeyda Hanım ile haberleştik ve BİLKE olarak önce 10 çanta, sonra da Yücel DEMİRHAN’IN 5 adet çanta katılımıyla 15 adet çanta desteği sağladık.
Kültür Bakanlığı ile derleme ve araştırmalar yaparken, Balkan, Kafkas, Kırım göçmenlerinin yerleştiği köylerde çalışmalarımız çok güzel ilerler. Halk oyunu, yemek, sözlü anlatılarda o kadar isteklidirler ki, işimizi kolaylaştırırlar.
Her köyde aynı kaliteyi yakalamak istiyoruz. STK’lar, sanatçılar köylerde ne kadar çok etkinlik yapar, kültür alış verişine zemin hazırlarsa toplum kalkınmasına destek sağlamış olurlar. Bu amaçla, hiç vaz geçmeden çalışmalarımıza devam edeceğiz.
Köylerde bilge yaşlılarımız vardı eskiden. Şimdilerde bilge de TV telefon; rehber de TV telefon. Her birey TV dizisinin jönü sanısıyla, çalışmadan kazanma yolunda ilerliyor. Dernek olarak kırsallar ve dezavantajlı gruplarla iletişimimize devam ediyoruz, edeceğiz. Şeyda Yüksel ve arkadaşlarına, derneğimizin projelerine destek veren herkese teşekkürlerimizle.
Zeytin Projesi çalışma programı içinde, Sinop zeytin imalathanesini gezmiştik. Kazı alanı Müze Müdürlüğü tarafından korumaya alınmıştı. Alanın üst tarafında tepede adadan gelen su kanalı vardı. Yazının tamamı, Sinop Roma su kanalları hakkında bilgimizi artıracak.
Tarihi kentimiz değerini kazanmalı ve Sinop, gerçek değerini bulmalı. Koloni dönemlerinde dünya ticaret merkeziydi. Şimdi de sayılır turizm kentleri arasında olabilir. Akademik çalışmalar, bilimsel bilgi ve verilere bu nedenle yer veriyor, Sinop'un gerçek değerini bulmasını istiyoruz.
Önce akademik çalışma içindeki bazı fotoğraflara ve bazı bölümlere bakalım:
Sinop’taki Roma hamamı ve su sarnıçlarının lokasyonları.
Su kanalı muhtemel güzergâhı (mavi renk ile gösterilen hat) ve sahanın topografik özellikleri ile ilişkisi.
Foto 1: Roma hamamını besleyen büyük su sarnıcının dışarıdan ve içeriden görünüşü
Sinop’taki su sarnıçlarına su taşıyan Roma dönemi kapalı taş örme su kanalları.
Prof. Dr. Hüseyin Turoğlu- Arş. Gör. Dr. Cihan Bayrakdar – Sinop (Türkiye) geç Roma dönemi su yapılarının rekonstrüksiyonuna ait ön bulgular. International Journal of Human Sciences, 10(2), 21-33.
………………………………
“Roma dönemi Sinop şehrinin tarihinde farklı bir yere sahiptir. Bu farklılık, Roma yerleşimlerinin önemli elemanları olan Hamam, Gymnasium ve Palestra vb. yapılar ile bunların yerleşim planı ve fonksiyonel özelliklerinde belirgin olarak görülmektedir. Sinop Roma dönemi yaşam çevresinin coğrafi verilere dayandırılan rekonstrüksiyonun yapılması bir proje çalışması olarak planlanmıştır. Roma dönemi su yapıları ise bu geniş kapsamlı araştırma projesinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu çalışmada Sinop’taki Roma dönemi su yapılarının rekonstrüksiyonuna yönelik ilk bulguların paylaşılması hedeflenmiştir.
………………..
Rekonstrüksiyonda kullanılan arkeolojik veri tabanı elemanları Eldeki arkeolojik bulgulardan hareketle Sinop’taki Roma yerleşmesinin döneminin önemli bir ticaret-liman şehri olduğunu söylemek mümkündür. Dönemin nüfusunu yerli halk, tüccar ve tacirler ile askerler oluşturmaktadır. Başta “Büyük Roma Hamamı” olmak üzere, su yapılarının zenginliği ve dağılış özelliği Sinop’taki Roma yerleşmesinin oldukça geniş bir alana yayıldığını ve büyük bir nüfus barındırdığına işaret etmektedir.“
Çalışmanın tamamını okumak yararlı olacaktır. Akademisyenlerimize teşekkürler.
Hafızamda, keskin bir bıçak gibi saplı duran bir film sahnesini anımsadıkça, insanlık nereye gidiyor diye düşünürüm. Tarzan, ormandan kent ortamına getiriliyor. Zengin bir evde, vahşi hayvan kafalarının duvarda sergilendiğini görüyor. Sürek avı, sanki çok büyük kahramanlıkmış gibi zevkle, kahkahalarla, gururla anlatılıyor. Duruma “tarzan kalmak” deyimindeki gibi kalıyor Tarzan.
“Sizi öldürmek mi istediler, aç mı kaldınız neden öldürdünüz?” diyor.
Kahkahalarla gülmelerini, gurur ve zevkle bile isteye öldürdüklerini neden iştahla anlattıklarını anlayamıyor. Tarzan, orman kurallarını çok iyi biliyor ki, hayvanlar ya açlıktan ya da kendilerini korumak için öldürürler. İnsanlar nasıl yaratıklar ki, zevk için öldürüyor diye kahroluyor.
Gelelim dünyadaki aslan avına. Aslan avı, Asurlular, Mısırlılar dönemlerinden beri hep güç göstergesidir. Asurbanipal yıl MÖ 645-640, “geniş bozkırda azgın aslanlar, vahşi bir dağ ırkı bana saldırdı ve krallığımın aracı olan savaş arabasını sardı. Tanrı Aşur ve tanrıça İştar’ın ve büyük tanrıların emriyle. Ben bu aslan sürüsünü dağıttım, tanrılar bana üstün güç ve kuvvet verdi” der. Sonra da dünyaya kendisini kahraman bir kral olarak sunar.
Güç gösterisi, ah bu güç gösterisi yok mu? Makam mevki, para pul, beden kuvveti, silah gücü gibi tüm güçlerin ortak paydası EGO ve EZMEK fiili değil midir?
Kadın cinayetleri, canavarlıkların, dolandırıcılıkların artması, siyasi iktidarların ben iktidarım güç bende tavırları bitmedi, bitmiyor. Dini gruplar, şeyhlerini Allah ile eş tutuyor. Siyasi partiler, partilerini ulu ve yüce kabul ediyor. Dağ terörü, emperyalist güçlerin finanse etmesiyle çocukları ütopyalarına kurban ediyor.
Filmdeki Tarzan’ın sözü her aklıma geldiğinde, insan denen varlığın kötülük sınırlarının olmadığını görüyorum. Her an esneyen ve büyüyen bu kötülük sınırları, kapkara alanlarını akıl almaz boyutlara ulaştırıyorlar. Bilişim çağı, karanlıkları durdurabilseydi, eşit koşullarda uygarca yaşayabilseydik.
1988 yılında ilk Ayancık broşürünü hazırladığımda, zamanın Ayancık Belediye Başkanı Bahattin Karakaş’tı. Broşür taslağını çok beğendi, bazı değişiklikler istedi. Yaptığım çalışmanın özgün halinin değiştirilmesini kabul etmedim. Gerekçelerimi açıkladım. Beni haklı buldu. Broşürün ilk hazırladığım şekli ile basılmasını kabul etti ve broşürü satın aldı.
Ayancık Logosu
Ayancık Gazetesi’nin adresime gelen sayısında Ayancık Belediyesi’nin logo yarışması düzenlediği haberini okudum ve çok mutlu oldum. Benim de bu çalışmada tuzum olsun istiyordum. Ertesi gün Ayancık Gazetesi’nin yeni sayısı elime geçti. Yarışma yapılmış ve bir arkadaşımın çalışması birinci seçilmiş. O günlerde Ayancık’a gittiğimde Ayancık Belediye Başkanı Bahattin Karakaş’la görüştüm. Her ziyaretimde olduğu gibi, makam aracına binip birlikte Ayancık’ı teftiş ettik. Bana yeni hizmetlerini gösterdi. Bazılarını beğendim, bazılarını eleştirdim. Beni dikkatlice ve saygı ile dinledi, eleştirilerimle ilgili nolart aldı. O yıllarda ben İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğrenciyim ve Cağaloğlu’nda da küçük bir matbaam var. Otuz yaşın altındayım.
Ayancık’ı Teftiş
Köprübaşı Caddesi’nde ilerliyoruz. Kış günü yine bol yağış almış Ayancık. Yağmur suları tepenin eteklerinden yola inmiş ve göletler oluşturmuş. Cadde ile tepenin eteği arasına duvar örülürse yağmur suyunun yola inmesinin önleneceğini söyledim. Ayancık’la ilgili bir kaç öneride daha bulundum. Bir dahaki gelişimde bu önerilerimin yerine getirildiğini gördüm ve mutlu oldum.
Belediye’ye döndüğümüzde bana seçilen Ayancık Belediyesi logosunu gösterdi. ”Eğer biraz zaman olsaydı ben de bu yarışmaya katılacaktım” dedim. O yıllarda bastırdığım Ayancık kartpostallarında kullandığım ”Ayancık Hatırası” yazılı bir logom vardı. Gösterdim. Bu logoyu Ayancık Belediyesi olarak uygulayacaktım. Logomu birlikte çalıştığım arkadaşım ve hemşehrim İsmail Ağan’a hazırlatmıştım. Kompozisyonu taslak olarak hazırlayıp veriyordum, ince çalışmasını İsmail arkadaşım yapıyordu.
Bahattin bey, ben ona (ağabey) olarak hitap ederdim, çalışmamı çok beğendi ve bu çalışmanın Ayancık Belediyesi olarak uygulanışını görmek istedi. Seçilen logonun bir örneğini de bana verdi. Ben yarışmayı kazanan logo ile benimkini yine İsmail Ağan’a yeniden hazırlattım. İki logo çalışmasını Ayancık Belediyesi’ne gönderdim. Benim çalışmam Belediye Encümeni’nde ”Ayancık Logosu” olarak benimsendi.
Mütercim Mehmet Rüştü Paşa’ Caddesi
Ayancık’ın ilçe oluşunda Ayandon’lu fakir bir balıkçının oğlu olan, Mütercim Mehmet Rüştü Paşa’nın büyük rolü var. Zamanın padişahı II. Mahmut, fransız askeri belgelerini Osmanlıca’ya çeviren genç mütercimi huzuruna kabul ediyor ve hizmetleri için teşekkür ediyor. Nereli olduğunu soruyor ve doğduğu köyü kaza merkezi yapıyor ve güvendiği ve aynı adı taşıyan adamlarından birini de kaymakam olarak atıyor. Mütercim Mehmet Rüştü Paşa daha sonra Serasker ve Veziriazamlığa kadar yükseliyor. Şimdi biz bu değerli atamızın adını Ayancık’ta bir cadeye versek doğru olmaz mı!
Ömer Seyfettin Caddesi
Ardan ağabeyin bir mektubu ile hararetlendi Ömer Seyfettin ile ilgili araştırmalarım. Kızı edebiyat dersinde Ercan Sesver hocamıza soruyor ”Ömer Seyfettin ile Ayancık” arasında ne ilgi olduğunu. Ercan bey, bu konuyu iki kişi bilir. Biri rahmetli Oğuz Bölükbaşı. Diğeri de Turan Gökmenoğlu… O zamanlar bu bağı ilk kez siyah-beyaz bastığım kartpostallarda yayınlamıştım. Ben de bu konuyuyu Oğuz beyin bir sohbetinde öğrenmiştim. Ardan ağabeyin ”bu konudaki görüşümü” merak eden mektubu sayesinde araştırmalarımı artırdım. Ömer Seyfettin’in en yakın arkadaşı bile bu bağdan habersizdi. Bir sürü bilgi ve belge buldum. Hatta o yıllarda yaşayan kızını bile ziyaret ettim. Birlikte bir fotoğrafımız var. ”Ben hayatta iken lütfen yayınlama” dediği için bu fotoğrafı hiç yayınlamadım.
1909’da İzmir’de yayınlanan bir dergide ”Say ve Saadet” adlı ve Osmanlıca harflerle basılmış bir yazısı var. Eyüp Askeri İdadisi’nde okurken gözlerinden rahatsızlandığı için babasının yanına hava değişimine gönderildiğini ve o yıllardaki Ayancık’ı anlatıyor yazısında. Babası Ayancık Askerlik Şubesi Başkanı. Ömer Seyfettin’in Falaka öyküsü de çocukluğunu ve çocukluğunun Ayancık’ını anlatıyor. Özellikle deniz kenarında ak köpüklerle yıkanan çakıl taşlarının üzerinde çıplak ayakları ile yürüdüğünü anlatıyor. Hemen önünde çay bahçesi var ve yanındaki Sahil Caddesi’nin adının Ömer Seyfettin Caddesi olmasını önerdim ve oldu. Umarım hala öyledir.
Ardan, Meral ve Yaman Okay Parkı
Ardan Ağabey (Okay) bir Ayancık Sevdalısı idi. Yazıları, şiirleri ve anıları hep Ayancık üstünedir. O benim örnek aldığım, saygı duyduğum ve bu küçük ilçeye gönülden bağlı bir Ayancık’lı idi. Son Ayancık Festivali’ne katılmış, şiirlerini ve anılarını paylaşmış, onurlanmış ve onurlandırılmıştı. Bu hatıralarını o yıllarda yayınladığım ”Sinop Postası” gazetesi için yazdı.
”O kadar mutlu oldum ki, artık ölsem de gam yemem” diyordu. Söylediği gibi oldu ve O’nu genç yaşında yitirdik. Bu Okay kardeşlerin ortak kaderi idi. Birbiri ardına aramızdan ayrıldılar. Ardan, Yurdun ve Yaman Okay… Meral Okay da bu kervana katıldı ve geçen yıl aramızdan ayrılıp Yaman’ına kavuştu. Ayancık Yaman Okay Parkı yenilenmişken, parkın adını da bu üç değerli büyüğümüz Okay ailesine armağan etsek uygun olmaz mı!
Bahattin Karakaş Caddesi
Annemin ağır hastalığı sırasında kasım sonları Sinop’a geldik. Kardeşlerimle birlikte buluştuk. Ablamı ve Yaşar ağabeyimi alıp Ayancık’a geçtim. Şehri baştan sona gezip, Çamurcu ve Yalıdüzü’ne kadar uzandık. Tam da Kocayemiş zamanıydı. Kardeşlerimle Kuğuyalısı kıyılarında mozaik çalışmalarım için çakıl taşı toplarken, rengi altın sarısından mercan ve kırmızıya dönen kocayemişleri de toplayıp yedik. Tıpkı çocukluğumdaki gibiydi tadı ve kardeşlerimle bir aradaydık. Tekrar Ayancık’a döndük. Aracımızı eski matbaanın bulunduğu sokağa park ettim. Etrafta çocukluğumu ve anılarımı aradım. Rahmetli Bahattin ağabeyin evi ve bahçesinde çocukluk anılarım eriyip gitti. Ev de, bahçe de terk edilmiş gibi idi. Bahattin ağabeyin gülüşü, Sebahat ablanın tepsiye koyup getirdiği çayın kokusu yoktu. Birsen abla, vişne ağacının altında kır çiçekleri desenli elbisesi ile oturup ders çalışmıyordu artık. Ferhat’ın gözümün önüne gelen heyecanı da kaybolmuştu. Merdivenlerden yukarı çıkan ayak sesleri Mihriye hanımın yüzüne hiç benzemiyordu. Üzülmüş ve yenilmiştim. Kavlan ağacına hafifçe yaslandım. Onsekiz yaşlarımda yapraklarının arasında fark ettiğim uçan dairenin hışırtısı da yoktu. Karşı duvarda sokak tabelası gözüme ilişti. ” Bahattin Karakaş Caddesi” Çocukluğum kaybolan yılların arasından sekerek geldi. Matbaa makinasının tıkırtısı ve boya kokularına karışan gazete kağıda tozları etrafıma büyülü şarkılar mırıldanarak doluştu.
Vefa işte böyle bir şey. Bu havayı soluyup, bu küçük şehre kendinden bir şeyler katanları anmaktır yaşamak. Ülkemin veya dünyanın her hangi bir sokağı ile doğduğumuz toprakların arasındaki incecik fark işte bu. Kendi insanına değer vermeyene, hiç kimse değer vermez. Yeni yıl vefa duygularımızı geri getirsin.
Köydeki evimizin altında hayvanların barındığı ahır, odunluk ile birlikte tavukların barındığı kümes vardı. O yıllarda, bu gün gibi saat çeşitleri yoktu. Evimizde kurmalı zemberekli bir saat vardı. Sık, sık arızalanırdı. Saatimizin bozuk olduğu zamanlarda kümesteki gür sesli horozumuzun ötüşünden vaktimizi anlamaya çalışırdık.
Eğer horoz gecenin ortalarında ikilerde falan öterse;
“İlk horoz vakti” derdi babam.
Sabaha yakın saatlerdeki ötüşüne de, sabah yaklaştı diye saatin hemen kaça geldiğini horozun ötüşüne göre tahmin ederdi. Anam Mutlaka horozun ikinci ötüşüyle birlikte kalkar, o gün yapılacak işlere erkenden başlardı. Evin bütün işleri ona bakardı. Yalnızdı, ne yardımcı kızı ne de gelini vardı.
Önce babamın sabah yemeğini hazırlar, aşağı dama iner inekleri sağar, onlara yemini verip, eşekleri doyururdu. Kümeste dışarı çıkmak için acele eden tavukları salıverir onları yemlerdi. Bunlar ne ki gün boyu bir sürü işler onu beklerdi. İnekler saat dokuza doğru keşik güden çobana katılacak, dam temizlenecek. Akşamın odunu çırası hazırlanacak, samanlıktan hayvanların samanı getirilecek, temizlik yapılacaktı. O günün sütü pişirilecek varsa yayık yayılacak, böyle yoğun işleri tamamlayıp üstüne üstlük bir de tarlaya giderdi.
Çift sürme zamanı babama tarlada yardım ederdi. Hasat zamanı da orak biçer, ekin toplar tırmık çekerdi. Eve dönünce bu işlerin bir bölümü gene yapılacaktı. Bazen de ben yardım ederdim. Elektrik yoktu. Odamız gaz lambası ile aydınlanırdı. Evin Gaz lambasını yakmak, ocağı yakarak evi aydınlatmak bazen bana düşerdi. Babamın işi daha da ağırdı. Anam aynı işleri usanmadan yapar asla yorulmazdı. Yoksulluğun getirdiği sıkıntılar bitmezdi. O yıllar geçinebilmek hayli zordu. Gelir yoktu. Bazen anam boş zamanlarda ıstar dokur Babama destek olmaya çalışırdı.
Benim anam ömrü boyunca bir erkek gibi hep çalıştı O lüks giysiler giyemedi Ayakkabıları hiç yeni olmadı. Gezemedi, göremedi. Sinop neresi tanımadı. Ömrünü yokluk yıllarında, zorluklar içinde tamamladı. Azimli, çilekeş tam bir Anadolu kadınıydı. Onun yokluğunu her zaman yüreğimde hissediyorum
SİNOP İLİ ORTAÇAĞ BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ Mustafa ŞAHİN Serhat ALTINKAYNAK
Trabzon Rum Devleti’nin Müslümanlara yaptıkları baskı ve katliamlar konusunda sürekli olarak şikâyetler geliyordu. Sultan Sivas’ta iken bölgedeki sınır muhafızları yine Tekfur Kir (Kyr) Aleksi’nin kendi topraklarının dışına çıkıp Sinop civarındaki Müslüman ahaliye zarar verdiğini haber verdiler. Sultan İzzeddîn Keykâvus bu habere üzülse de etrafındakilere belli etmedi(10).
Emîrler bu konuda Sultan ile istişâre ederek ona: “Her zaman siz sultanımıza haraç vermiş olan kâfir dinlinin küstahlığına bakın. Şimdi ülkemiz üzerinde hak iddia ederek haddini hududunu aşmaktadır. Eğer siz cihan pâdişâhımız ferman verirseniz kötü niyetlinin kanına susamış olan biz devlet kullarının hançeri o rezillerin uğursuz kellelerini kopararak susuzluğunu giderir. Onun beldelerinin tarlasını muzaffer askerlerin kahır orağıyla hasat ederiz. Böylece başını ihanet halkasından çıkarmış olan o şaşkın kara bahtlının yaptığı kötü işlerin karşılığı verilmiş olur”(11) dediler.
Sultan bölgeyi iyi bilenlerden neler yapılması gerektiği konusunda görüş sordu. Bölgeyi bilenler Sinop’un doğrudan yapılacak bir savaşla alınmasının mümkün olmadığını, ancak karadan ve denizden gelebilecek yardımlar kesilirse ve bu şekilde kuşatılırsa fethedileceğini kaydettiler. Kuşatma sırasında halkın açlık ve daha başka sıkıntılarla karşılaşacaklarını, yapılacak en iyi şeyin bu yıl bölgede askerî faaliyetlerde bulunarak şehrin ikmalini kesmek, zahire kıtlığına sebep olmak, Gayr-i Müslimleri birçok yönden zayıf düşürmek ve bu faaliyetleri uzun süre devam ettirmek olduğunu belirttiler. Emîrler de aynı görüşü paylaştılar(12.)
Bu istişareden sonra sultan, Sinop şehri ve Kir Aleksi’nin durumunu öğrenmek için bölgeye casuslar gönderdi. Bundan bir gün sonra da bölgeye ordu sevk etti(13).
Kir Aleksi, beş yüz atlı adamı ile avlanıp içkili eğlencelerle vakit geçiriyordu. Bu durumu fırsat bilen Selçuklu askerleri onu bu eğlence meclisine yaptıkları baskınla ele geçirip kendi ordugâhlarına götürdüler. Bu durumu da sultana müjdelediler(14).
Sultan bu haberi duyduktan üç gün sonra15 Sinop civarına ulaştı. Kir Aleksi de sultanın huzuruna getirildi. Sultan imparatoru teselli etti16. Selçuklular Sinop kalesinin teslimi için Kir Aleksi’yi kaledekilere göstererek teslim olmalarını sağlamaya çalıştılar. Kir Aleksi bir elçi göndererek şehri Selçuklulara teslim etmelerini istedi ve fakat içeriden red cevabı geldi17.
Bunun üzerine Behram Tranbulûsî, bin kişi ile deniz tarafından saldırıya geçip Trabzon Rumlarının gemilerini ateşe verdi ve otuz civarındaki Rum ve Frenk emîrini esir aldı18. Sultan İzzeddîn Keykâvus, esir imparator Kir Aleksi kaleden görüle-bilecek bir yere getirilerek işkence edilmesini emretti. Bu işkence şehirdekiler tarafından da seyredilmeye başlandı. Bunun üzerine imparator Kir Aleksi; “Ey dinsizler! Şehri kimin için koruyorsunuz. Ben öldükten sonra sizi de zorla esir edip çoluk çocuğunuzu köle yaparlar. O halde bu direnişinizin bana ne faydası var!” dediyse de bu sözler İbn Bibi’nin de işaret ettiği gibi ancak rüzgârın granit taşına yaptığı kadar etkili oldu19.
Ertesi gün İmparator yeniden getirilerek baş aşağı şekilde uzaktan kaledekilere teşhir edildi20.
Kaledekiler imparatorun canına zarar verilmemesi koşuluyla şehri teslim edeceklerini ifade ettiler. Sultan da bunu kabul etti ve isteyen herkesin dilediği yere gidebileceğini, imparatorun kendisine itaati, vergi vermeyi ve istediği zaman orduya asker yardımı gönder-meyi kabul ettiği takdirde ona dokunmayacağını, Sinop’tan başka bütün Canik bölgesini de ona bırakacağını, ancak aksini yaparsa onu öldüreceğini ve ahaliyi de esir alacağını söyledi(21).
Bu haber şehre ulaştırılınca şehirdekiler sultana güvenip ondan Selçukluların bayrağını (Sultan-ı Sancak) istediler. Bunun üzerine bir grup emîr şehre girerek 26 Cemaziyelahir 611/2 Kasım 1214’te bayrağı kalenin burçlarına astı22.
İbn Bibi’nin deyimiyle Sultan İzzeddîn Keykâvus; Dârâ’nın, İskender’in, Vağfûr’un ve Kayser’in ruhunun gıpta ettiği şekilde azamet ve haşmetle muzaffer olarak şehre girdi23. Sinop ele geçirildikten sonra sultan ile imparator arasında bir ahidnâme düzenlendi. İmparator: “Sultan benim canımı bağışlar, Sinop dışındaki Canit bölgesini, onun eklentilerini ve bağlı yerlerini benim çocuklarımın idaresine bırakırsa her yıl on bin dînâr, beş yüz at, iki bin sığır, on bin koyun ve ülkemin kıymetli şeylerinden meydana gelecek elli yükü kendi hayvanlarımla onun hazinesine, mutfağına ve ahırına gönderirim. Yardım istediği zaman imkânım ölçüsünde ona yardım gönderir askerimi ondan esirgemem”24 diyerek ahidnâ-meye uyacağına dair yemin etti.
Ahidnâmenin hazırlanmasından sonra taraflar şahidler gösterdi ve ahidnâme saklanmak üzere Selçuklu hazinesinde gönderildi25. Sultan I. İzzeddîn Keykâvûs her bölgeden yetenekli, güçlü, itibarlı bir zengin seçerek Sinop’a gönderilmesini talep etti. Bu istek üzerine çevre bölgelerden isim yapmış hocalar adamları ile birlikte Sinop’a gönderildiler Sinop’tan kaçmış olanlar geri çağrılarak malları mülkleri onlara geri verildi. Selçuklular fetihten sonra Sinop’ta çok önemli imar faaliyetlerine giriştiler. Kilise camiye dönüştürüldü. Kadı, kâtip, hatip, müezzin ve muarrifler tâyin edildi. Kale komutanı ve muhafızlar görevlendirildi. Yaşanan olayların etkisiyle kale ve burçlarda oluşan tahribatlar tamir edildi Tüm bunları yapan sultan, askerî emîrlerinden birini Sinop subaşılığına tâyin ederek Sivas’a döndü26.
10 İbn Bibî, El-Hüseyin b. Muhammed b. Ali El-Ca‘feri Er-Rugadi, El-Evamirü’l Ala’iyye fi’l umuri’l-Ala’iyye (Selçuknâme), I, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser Dizisi, Ankara 1996, s. 169; İbn Bibî, El-Hüseyin b. Muhammed b. Ali El-Ca‘feri Er-Rugadi, Selçuknâme, Haz. Refet Yınanç-Ömer Özkan, Kitabevi, İstanbul 2010, s. 51; Yazıcızâde Ali, Tevârîh-i Âl-i Selçuk, Haz. Abdullah Bakır, Çamlıca Yayınları, İstanbul
11 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 169.
12 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 169; İbn Bibi, a.g.e., s. 51; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 221-222; Müneccimbaşı, a.g.e., s. 49.
13 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 169; İbn Bibi, a.g.e., s. 51; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 222.
14 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 170; İbn Bibi, a.g.e., s. 51; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 222; Müneccimbaşı, a.g.e., s. 49.
15 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 170; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 222. 16 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 171; İbn Bibi, a.g.e., s. 51; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 223; Müneccimbaşı, a.g.e., s. 50. 17 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 171; İbn Bibi, a.g.e., s. 51; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 223-224; Müneccimbaşı, a.g.e., s. 50. 18 Anonim, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III Histoire des Seldjoukıdes d’asie Minure, Haz. Feridun Nafız Uzluk, Ankara 1952, s. 28-29; Anonim Tevârîh-i Âl-i Selçuk, Çev. Halil İbrahim Gök-Fahreddîn Coşguner, Atıf Yay., Ankara 2014, s. 40. 19 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 171; İbn Bibi, a.g.e., s. 52; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 224. 20 İbn Bibi, a.g.e., s. 52; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 224. 21 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 172; İbn Bibi, a.g.e., s. 52; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 224. 22 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 173; İbn Bibi, a.g.e., s.52; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s.225; Abû’l-Farac Sinop’un alınışını gün ve ay belirtmeden 611/1214 yılı olarak kaydetmiştir (Gregory Abûl-Farac, Abûl-Farac Tarihi, C: II, Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999, s. 497); Anonim Tevârîh-i Âl-i Selçuk ise Sinop’ta İzzeddîn Keykâvus’un sevk ettiği ordunun sabaha kadar savaş yaptığını, şafak vakti İslâm ordusunun yetişerek -muhtemelen sonradan ordunun arkasından gelen Sultan kastedilmekte- hep birlikte galip geldiklerini kaydetmiştir. Bu eser savaşın tarihini Şevval Bayramı (Ramazan Bayramı) 17 Şevval 612/8 Şubat 1216 yılı olarakkaydetmiştir. Sinop’un fethi ile ilgili verdiği bilgiler diğer kaynaklarla uyuşmamaktadır. Muhtemelen Kir Aleks’i Laskaris ile karıştırmış ve Selçukluların şehri Laskaris’ten aldıklarını zannetmiştir. (Anonim, a.g.e., Uzluk, s. 28-29; Anonim, a.g.e., Gök-Coşguner, s. 40); Müneccimbaşı da Sinop’un Türkiye Selçuklularının egemenliğine geçtiği tarihi 16 Cemâziyyelevvel 611/23 Eylül 1214 yılı olarak kaydetmiştir.
23 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 173; İbn Bibi, a.g.e., s. 53; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 225. 24 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 173-174; İbn Bibi, a.g.e., s. 53; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s. 225-226. 25 İbn Bibi, a.g.e., s. 53; Yazıcızâde Ali, a.g.e., s.225-226; Sinop’un fethi sonrası Sultan İzzeddîn Keykâvus ile İmparator Kir Aleksi arasında yaşanan bir hadise dolayısıyla Gaşiye’nin hâkimiyet alameti olarak kullanıldığını görmekteyiz. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa Şahin-Zekiye Tunç, “Türkiye Selçuklularının Sinop’un Fethinde Gâşiye’yi Hâkimiyet Âlameti Olarak Kullanmaları ve Fetih İçin Gönderilen Fütüvvetnâme”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, (2018), C: 17, S: 2, ss. 701-710. 26 İbn Bibi, a.g.e., C: I, s. 174.
Sinop’a kış nazlanarak gelir. Kasım başında Dıranaz’a kar düşer. Düştüğü yerde kalır. Sahile aralık sonuna kadar uğramaz. Kış özlenmez diyeceksiniz. Haklısınız. Bazı kendini bilmezler özler. Arabalarına atlayıp Soğuk suya bile çıkarlar. Kayak takımı olanı görmedim ama leğenle kayanlar vardır. Poşetlerle, şamyelle hatta araba paspaslarıyla… Karda sucuk ızgara yapanlar da olur. Sıcakken yedin yedin. Çene çalmaya dalarsan ekmeğin arasında yağıyla birlikte donuverir. Kardan adam yapanlar illa ki fotoğraf çeker. Arkadaşlara gönderir. Ağzımda donmuş sucuk tadı, kardan adamın omzuna elimi atmışım. Karın içine oturmuş yan yana iki kadeh… Fotoğrafta hiç görünmemişler. Çünkü kar da beyaz, kadehte…
Aralık ortasında bahardan kalma güneşli bir hava var. Hareketlenip sokakları doldurmuş. Sakarya Caddesi kıpır kıpır… İnsanlar sokakların güneş vuran kaldırımlarına sandalye atıp oturmuşlar. Akşamın dördüne kadar tersane de güneş alır. Sakarya Caddesindeki turumu kısa kesip aşağıya Demirkollar Fırınının aralığından aşağıya sarkılıyorum. Canım sıkkın biraz. Televizyondaki haberlere bozuldum. Bir balıkçı teknesine Ruslar el koymuş. Koskoca Rusya ne ister ki fukara balıkçıdan? Türkiye neden bir şey yapmıyor?
Cafer’i tanırsınız. Tersane eski bir dükkânları var. Boş bir mağaza. Birkaç arkadaş çalışırlar. Çileci işte. Ağ yamar, tamir eder. Kurşun, mantar bağlar… Bütün işi bu… Eskiden balığa da çıkardı ama bıraktı. Deniz bir hastalıktır. Sigara bırakır gibi bırakamazsınız. Hastalandı. Kışın ortasında bele kadar hamsiye girmek kolay mı? Madene inmekten zordur. İnsanı on yılda tüketiverir. Bir iki sene daha kalsa ölecekti. Can tatlı, bıraktı. Tersaneye her indiğimde değil arada uğrarım. Çayla sohbet iyi gider. Bazı insanlar can sıkar, bazıları da can sıkıntısına iyi gelir. O öyle biridir işte. Canım sıkkındı. Azıcık hafiflerim belki dedim. Yanına gittim.
Duydun mu Cafer? Bizim balıkçıları tutuklamış Rusya yine?
Duydum abi, normaldir.
Nasıl normal, her gün mü oluyor?
Sık sık oluyor abi de kimseye duyurmuyorlar. Yetkililer araya girip kurtarıyor.
Hadi be ordan…
Ciddiyim abi, bana inanmazsan git balıkçılara sor.
Koskoca Rusya fukara balıkçıdan ne istiyor?
Rusya ne istesin abi. Bizimkiler kendisi kaşınıyor.
Yapma be Cafer Usta. Sen gâvurdan yana mısın, bizden yana mı? Deniz Rusların babasının malı mı? Bıraksınlar insanları da canları istediği gibi avlansınlar.
Deniz’in de kanunu var, yasası var. Öyle herkes canın istediği gibi avlanamaz. Kara suları var, uluslararası sular var. Uluslararası anlaşmalar var.
Ustam utanmasan bizimkiler suçlu diyeceksin be…
Utandığım falan yok abi. Suç zaten bizimkilerde… Yasalara saygılı olsalar onlara kimse dokunamaz ki zaten.
Ne yasası be ustam? Kalkan yasa mı dinler? Hamsi, istavrit veya lüfer… Bizimkiler de balık nerede oraya koşuyor işte. Ekmek belası. Şimdi nasıl soğuktur deniz, ağlar.
Haklısın abi ama bu başka o başka.
Nesi başka, ekmek işte… Var mı bunun ötesi.
Abi adamlar denizlerini koruyor. Örneğin balık büyüsün, çoğalsın diye dört beş yıl avlanmıyor. Balıkçısına sosyal yardım dağıtıyor. Bize gelince av sezonu beş gün bile gecikmeden açılıyor. Böyle olunca balık onların kıyılarında çoğalıyor. Bizde balık yok. Bizimkiler de basıp elin denizlerine gidiyor. İzin almadan avlanıyor. Yakalanmadan kaçıp geri gelirse yaşadı. Bir sürü para. Ama kedi her zaman bal yemiyor. Çekirge bir sıçrıyor, iki sıçrıyor üçüncüde… Rusların sahil güvenliğinin eline düşüyorlar. Yaptıklarının kaçak avcılık olduğunu bildikleri için tam gaz kaçmaya başlıyorlar. Anonslar, uyarı atışları bir kıyamet kopuyor. Durup teslim olmazlarsa bu defa doğrudan tekneye nişan alıyorlar. Hatta bazen batırdıkları bile oluyor. Geri kalanları denizden toplayıp doğru hapishaneye… Ruslar böyle yapıyor, Romanyalılar, Bulgarlar, Ukraynalılar da… Bizim sahil güvenlik yabancı bir gemiyle karşılaşsa ve kaçmaya çalışsalar ne yapar? Elbette aynısını… Mahkeme, hapis falan… Bunda anlaşılmayacak bir şey yok. Bütün yollar Roma’ya çıkıyor.
Tamam, yasa var falan ama anlaşsalar. Tatsızlık çıkmasa.
Komşu ülkelerle bu anlaşmalar zaten var abi. Bizimkiler yasaları takmıyor. Biraz fazla kazanabilmek için bile bile yanlış yapıyorlar.
Tamam, suç bizimkilerde anladım. Televizyonların hepsi yalan mı söylüyor?
Yalan söylemiyorlar abi, eksik söylüyorlar.
“Türk balıkçı gemisi bilmem ne limanına çekildi. Durmuş Kaptan iki senedir Ukrayna hapishanesinde yatıyor. Romanya üç Türk balıkçıyı gözaltına aldı.” Okudukça insanın gücüne gidiyor. Cafer Usta bence bu işin içinde başka bir iş var, senin anlattığından başka bir şey…
Ben bildiğimi, duyduğumu anlattım. Ötesine aklım ermez abi,
Bu gün ilk kez Cafer Usta’nın muhabbeti beni açmadı. İnsan belki de başkasının duymak istediğini söylemesini bekliyor. Hep bizim balıkçılar mı hatalı. Yasadışı, kaçak avcı… Onları kovalayan, ateş açan, tutuklayan, hapse atanın hiç mi suçu yok. Canımın sıkıntısı hiç azalmadı.
Beton zeminde mor, kalın iplikten örülmüş ağlar, kesilip atılmış mavi renkli eski ağ parçaları, kırılmış plastik ağ mantarları, yosun tutmuş halatlar yorgun yorgun yatıyorlar. Tavana asılmış çengellerden yere onarılmış ağlar sarkıyor. İp sarılmış, yarısı boşalmış mekikler bir kutuda, ağlara dikilecek kurşunlar büyük bir suskunlukla sıralarını bekliyorlar.
Nerde o eski adamlar? Kılıcını çekti mi bütün dünyayı tir tir titreten Osmanlı paşaları. Yasaymış, kanunmuş, uluslararası anlaşmalar falan, hepsi fasa fiso. Kimin gücü kime yeterse.. Ne demiş İngiliz? “Güçlü olan haklıdır.” İşte bütün mesele bu . Güçlü olacaksın. Hakkını da ekmeğini de başkalarına yedirmeyeceksin. Cafer Usta iyi adamdır, hoş adamdır. Ama bütün solcular gibi aklı bulanıktır. Ne zaman ortaya milli bir mesele çıksa… Hep ötekilerden yana olurlar…
Moğol dönemi saldırı ve zulümleri, olayların içeriği ve göçlere yansıması hakkında kaynak bulmak çok zor. Ezilen toplulukların ölüm ve işkence karşısında kaçmaktan başka çözüm üretemediği yıllar. Dönemin kahramanı olan insanların olayın derinliklerini araştırmaması da ayrı bir konu.
Bu konularda bulduğumuz bilge, belge ve tarihi yorumlar, kültür tarihi alanı için kaynak olur düşüncesi ile paylaşıyoruz. BİLKE
Türkiye Selçuklularının Sinop’taki Hâkimiyetlerini Kaybetmeleri–SİNOP İLİ ORTAÇAĞ BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ- Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN- Serhat ALTINKAYNAK
Moğolların Anadolu’daki hâkimiyeti II. Gıyâseddîn Keyhüsrev döne-minde yapılan Kösedağ Savaşı ile başlasa da Anadolu’daki etkileri II. İzzeddîni Keykâvûs döneminde ağır bir şekilde hissedilmiştir. Bu dönemde Moğolların tahakkümü artmış ve ilk defa Türkiye Selçuklu hükümdarı Moğollar tarafından
belirlenmiştir(34).
1253 yılında Sinop hâlâ Selçukluların hâkimiyetindedir. Ruysbroeckli Willem’in eserindeki dönemi aydınlatıcı tespitleri şöyledir:
“Size söyleyeyim ki, kutsal Majesteleri, 1253 yılının 7 Mayıs’ında, halk arasında Büyük Deniz diye bilinen Pontus Denizi’ne girdik. Tacirlerden öğrendiğim kadarıyla bin dört yüz mil uzunluğunda ve sanki iki parçaya ayrılmıştı. Ortada biri kuzeyde, ötekisi güneyde iki kara çıkıntısı vardır. Güneydekinin adı Sinopolis’tir ve burası Turkia Sultanına ait bir kale ve limandır. Kuzeydeki ise bugünlerde Latinlerin Gasaria diye adlandırdıkları, ama orada yaşayan Yunanlıların Cassaria -yani Caesarea- dedikleri bölge bulunur. Güneye doğru, Sinopolis doğrultusunda denize uzanan başka burunlar da vardır. Sinopolis ile Cassaria arası üç yüz mildir. Dolayısıyla bu [iki] noktadan diyagonal olarak Konstantinopolis’e doğru yedi yüz mil; doğuya, İberia’ya -yani Gürcülerin topraklarına- doğru yedi yüz mildir.“(35)
Trabzon kralları 1214 yılında Sinop’u Selçuklulara kaptırdıktan sonra şehri yeniden ele geçirme isteklerinden asla vazgeçmemişlerdir. İstanbul’a uzanan deniz yolu üzerinde önemli bir liman kentine hâkim olmak Karadeniz’in kârlı ticaretini kontrol altına alma açısından son derece önemliydi. Bu amaçla Trabzon İmparatoru Manuel, Selçukluların karışık durumundan da faydalanarak 24 Haziran 1254 tarihinde Sinop’u ele geçirdi(36).
Anadolu’daki Moğol hâkimi-yeti sayesinde Trabzon Rumları yaklaşık olarak otuz yıl bölge için önemli olan Sinop limanının kontrolünü ellerinde tutmayı başardılar(37).
*******
34 Mehmet Suat Bal, “Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir Dönüm Noktası; II. İzzeddin Keykavus Dönemi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/38, 2005, s. 240. 35 Ruysbroeck Willem, a.g.e., s. 77-78. 36 Murat Keçiş, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler 1204-1404, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009, s.71-72. 37 Keçiş, a.g.e., s. 156-157.
**********
KAYNAK- EKŞİ SÖZLÜK: 13. yüzyıl flaman fransisken rahibi. moğollar hakkındaki en detaylı ve değerli batılı raporun yazarı*. “itinerarium fratris willielmi de rubruquis de ordine fratrum minorum, galli, anno gratia 1253 ad partes orientales” başlıklı bu rapor kubilay’ın*marco polo‘yu kabul etmesinden yirmi yıldan fazla bir süre önce yazılmıştı. moğol asya’sını boydan boya geçen ve kubilay’ın kardeşi büyük han mengü‘yü ziyaret eden willem; bu raporunda moğolların özelliklerinden, coğrafik gözlemlerinden bahseder. raporun anlatısı onun ve arkadaşlarının karşılaştığı durumlara kişisel tepkileriyle yüklüdür. sık sık göze aldıkları tehlikelere değinir ve mengü’nün sarayına ulaşmak için bozkırdaki yolculuğun korkunç zorluklarını hafifletmeye çalışmaz. moğollar konusunda da sözünü esirgemez. onlar için tevrat’taki “insan olmayan*” ve anlayışsız bir “ulus” ifadesini kullanır. onların dünyaya hakim olma iddialarını küstahlık olarak niteler ve dünyanın her yerinde onlara karşı savaş vaaz etmekten mutluluk duyacağını itiraf eder. ama raporun en sonunda moğol liderlerin ve onların askerlerinin sergilediği tahammül gücüne dolaylı bir övgü vardır; latin batı bunu taklit ederse iyi edecektir*
SİNOP BİLİM KÜLTÜR EĞİTİM DERNEĞİ 