One response to “ÖRNEK SÖZCÜĞÜ TÜRKÇE Mİ ERMENİCE Mİ?”

1. 

   Etyemez İmamı

   14 Mayıs 2025 at 12:18

   ÖRNEK

   Örnek kavramının evrensel olarak kökeni ‘ilk’ ‘ön’ kavramıdır. Örnek dediğimiz şey, yapılması, çoğaltılması düşünülen şeyin, ilk ortaya çıkarılan projesi veya gerçek modelidir. Model ve proje kavramlarının kökü de aynı ‘ilk’ ‘ön’ kavramıdır.

   barı ‘ön’ (Tuva)

   buruñ ‘önce’

   burna ‘önce, ilk’

   >>>*bar-asa > proje . Türkçe küle ‘kısa’ (DS) > hül-asa ‘özet’ ; dev > dev-asa. Buna benzer biçimde, sıfattan ad yapma yolu olarak bar-asa > proje. Bu sözü biz Türkler mi ürettik? Bilemiyorum. Belki Anadolu ön-Türkçesinde türedi ve sonra Latinceye ve batı dillerine geçti. Belki de bizden aldıkları kuralı onlar işletti ve türettiler. Bu kökten bunun gibi bir çok daha söz türemiştir.

   buruñ > printemps ‘ilk yaz’ (Fransızca) (buruñ + tamıs ‘yaz’ Türkmen ağzı)

   buruñ > s-pring ‘ilk yaz’ (İngilizce)

   buru > purulli yas ‘ilk yaz bayramı’ (Etice -[Hititçe])

   bat ‘ön’ (Çuvaş) > model ‘ilk üretilen’ ; moda ‘ilk çıkan’

   Gelelim örnek sözüne;

   Örnek sözü için bazıları Ermenice köken aradılar. Çünkü bu söz Ermenicede de var. Yani, batı Türkolojisinin o muhteşem kuralı, ”Bir söz hem Türkçede hem başka bir dilde var ise, söz mutlaka o başka dilden Türkçeye geçmiştir” , işler. Bunun gibi çok muhteşem kurallar var. Örnek; ”Altay dillerinde kültür kelimesi bulunamaz”. Ve anlı şanlı Türkologlarımızdan bu muhteşem kuralara bilim diye bakanlar az değildir. Örnek, Hasan Eren bu kurallara değer verir ve yayınlarında söz eder. Sedat Alp ve Ekrem Akurgal, arkeoloji ve tarihsel dil bilimi konusunda, aynı safsataları bilim diye yutturmak için birer ömür harcamış, ‘bilim’ adamlarımızdandırlar.

   Nişanyan, sözün Ermenice orinag ‘numune’ sözünden geldiğini söylüyor, ve Ermenicedeki oren ‘kural,yasa, usul’ sözünü bunun kökü olarak gösteriyor. Bu sözlerin Türk Dilindeki yayılımına bir göz atalım:

   örnek ‘örnek’

   ürgüt ‘örnek’

   oranlıg ‘örnek’ (Boronkov’un Türkistanda 12. yy’a ait bir Türkçe Kur’an Tefsiri Söz Varlığı, TDK yayını)(Bunun orannıg biçiminden

   > Ermenice’ye orinag olarak geçmiş)

   Türk Dilinde sesli ile başlayan sözlerin başa h-k alması kuralı vardır. Örneğin, Halaç ağzı genellikle böyledir.

   gör-nek ‘örnek’ (Türk Dili, Ağustos 1995, s.893)

   kör-güzü ‘örnek’ (Altay)

   kör-im ‘örnek’ (Türk Dili, Ağustos 1995, s.893)

   kör-üştük örnek’ (Tuva)

   gör-ünk ‘örnek’ (Tarama Dergisi)

   Ayrıca Türk Dilinde, bu ‘ön’ kavramından ‘örnek’ anlamlı sözlerin türemesine örnek oluşturacak, muhteşem, büyük uyum içinde, bir söz yayılımı vardır.

   ur ‘ön’ > örnek, ürgüt, oranlıg ‘örnek’

   al ‘ön’ > almak, ülgüt, ülgüdür, üleger ‘örnek’

   ön ‘ön’ > önege ‘örnek’

   ög ‘ön’ > okşagu ‘örnek’

   (n)um ‘ön’> numune ‘örnek’ (almas-nalmas, Türk Dilinde ön ses n’lerin düştüğüne dair makaleler var)

   baş ‘ön’> mosra ‘örnek’

   barı ‘ön’> burumer ‘örnek’

   mal ‘ön’> belik ‘örnek’

   keri, kuru(ğ) ‘ön’ > körgüzü, körim, körüştük, görünk ‘örnek’

   şeş ‘ön’ > çeşit, çijek ‘örnek’

   ‘Örnek’ kavramının ‘ön’ kavramından türediğini görüyoruz. Peki Ermenice kökene kanıt olarak ortaya atılan oren ‘kural,yasa, usul’ sözü ne ola?

   ürün ‘yöntem’ (DS)

   oran ‘yöntem’ (DS)

   orug ‘usul’ (Boronkov’un Türkistanda 12. yy’a ait bir Türkçe Kur’an Tefsiri Söz Varlığı, TDK yayını)

   (orug < *orung?)

   oran ‘ölçü, nispet,..’ (Tarama Sözlüğü) [Kök Türkçe çünkü arı- ‘ölçmek’ (Uygur)]

   Örnek kavramının hangi kavramdan türediğine bakınca, neler çıkıyor görüyorsunuz. Bir de bu ön kavramından daha başka neler çıkıyora baksak, ön kavramının nerden çıktığına baksak, Türk Dilinin görkemli bir ilişkiler ağı sergilediğini, görürüz. Yabancı sanılan bir çok sözün nasıl bir ulu düzenin parçaları olduğu da, ortaya çıkar.

   Adnan Atabek

   Cevapla