Etiket arşivi: ırıp

26.12.2021-A.Yaşar SARIKAYA

İlk insandan bu güne kullanılan sesli harfler aklıma geldikçe, ne evrelerden geçtiğimiz gözümün önüne geliverir. Kök heceler, uygarlıklarla birlikte iletişim ihtiyacını karşılamış; kabul görmüş yerleşmiştir. Kök heceler, yerleşik hayata geçişle zenginleşmiş, coğrafyalara taşınmış, yapısına eklentiler alarak, yeni anlamlar da kazanmıştır.

Gezgin ezgiler gibi, sözcükler de coğrafyaları aşarlar. Brother-birader, balcon-balkon, anni-anne, papa- baba gibi.

Annemin kullandığı, ırıp kelimesini Orhan Veli’nin şiirinde gördüm. Şair, “IRIPLARIN ÇALKANTISINDA” dizesi ile dalgalar arasındaki balık ağının deniz etkisi ile nasıl çalkalandığını anlatıyor. Annem de, “NE IRIP NE IRIP” “IRIPÇI SENİ” “IRIP YAPMA” biçimlerinde kullanır. Örnekler, uyanıklık yaparak öne geçme, sadece kendini düşünme, düzen kurarak iş başarma anlamlarını taşır. Annemin köyü denizden uzaktır. Ağ olarak kullanılan “IĞRIP”; hile, tuzak, yalan anlamlarında kullanılan biçimi ise “IRIP” tır.

Giresun yöresi sözlükte ırıp kelimesini buldum: Tuzak anlamında kullanılmış. Kaynak:(https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208458)

“Yöntem, tutulması gereken yol” anlamında kullanılışı bir çok il ve ilçede rastladım:

-Denizli -Aydın- Çırpıköy, Bayındır *Düzce, İğneciler *Mudurnu -Bolu- Aliköy *Çaycuma, *Safranbolu -Zonguldak- Kayı *Tosya -Kastamonu- *Ilgaz, *Kurşunlu -Çankırı–Sinop

Çakıralan *Havza -Samsun- Kuzköy *Akkuş -Ordu- *Silifke -İçel

KAYNAK: -Kırklarelihttps://sozce.com/nedir/

15 000 yıldır kullanılan kelimelerle ilgili bir çalışmayı paylaşmak istiyorum:

EN ÇOK KULLANILAN KELİME HAYATTA KALIYOR(https://www.ntv.com.tr/turkiye/15-bin-yildir-kullanilan-kelimeler)
Dilbilimciler, akraba kelimeleri tespit ettikten sonra kelimelerin kullanılma oranı ve yaygınlığını ölçmeye çalıştı.

En çok tekrar edilen kelimenin en yavaş kaybolduğu anlaşılırken, günde ortalama 16 kez tekrarlanan bir kelimenin en az üç dilde hayatta kaldığı anlaşıldı.

Hayatta kalan kelimelerle ortaya çıkan tuhaf cümle ise şöyle:

“Sen, beni duydun! Bu ateşi şu yaşlı adama ver. Siyah solucanı ağaç kabuğundan çıkar ve anneye ver. Ve küllere tükürmek yok!”

Pagel, hayatta kalan kelimelerle kurulan cümlede ‘ağaç kabuğunun’ açıklaması ise şöyle yaptı: “Bazı antropologlarla konuştum. Eski insanların ormanlarda yaşayan, avcı-toplayıcı kabileler olması, ağaçların hayatlarında önemli bir yer tuttuğunu gösteriyor.”

Kelime Kökeni olarak araştırdım. “Yeni Yunanca grîpos γρῖπος  “balık ağı, bir tür balıkçı teknesi” sözcüğünden alıntıdır. Yunanca sözcük Eski Yunanca grîpos γρῖπος  “çubuklardan örülmüş balık avlama sepeti” sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük Hintavrupa Anadilinde yazılı örneği bulunmayan *ghrebh- “yakalamak, tutmak” fiilinden türetilmiş olabilir; ancak bu kesin değildir. ” https://www.etimolojiturkce.com/kelime/%C4%B1%C4%9Fr%C4%B1p

Kaynaklarda rastlamadım ama, riba kelimesi ile ilgisi olabileceğini de düşünüyorum. Riba, artırma, faiz, yalan, hile anlamında kullanılan Arapça kökenli bir kelimedir.

Araba ve IRIB kelimesi arasındaki sessiz benzeşmesi de ilgimi çekti. Araba tekerleri döner de döner. Dönmek ile hile arasında da çok yakın olmasa da anlam açısından benzerlik vardır.

“Hotan Saka dilinde rraha “at arabası” sözcüğü ile eş kökenlidir. Sakaca sözcük Avesta (Zend) dilinde aynı anlama gelen raθa- sözcüğü ile eş kökenlidir. Bu sözcük Sanskritçe rátha- रथ  “iki tekerlekli tören arabası” sözcüğü ile eş kökenlidir. ” https://www.etimolojiturkce.com/kelime/araba

Annemin kullandığı kelimelere, yeri geldikçe yer vermeye çalışıyorum. Herkesin MAMALİKA olarak bildiği yemeğe KÖLHAMUR dediği gibi. Sözcüğün köle hamuru olduğunu, araştırmalarım hatırlattı. 1500 yıllarında HALEP yaylalarında konaklayan göçerler, köle ticaretini gördükleri için onların yediği “UN LAPASI” köle yemeğini hatırlatmış olmalıydı. Yaptıkları tereyağlı kaşık kesmesine de KÖLEHAMURU ismini vermiş oldukları anlaşılıyordu.

Eskiler, üreten nesillerdi. Artık, sanayileşme ve teknolojinin aydınlığında(!) tüketen toplum olduk. Ya kuru kuru eleştiriyor, ya da hep hazırı tüketiyoruz. Yeni bir yazıda buluşmak dileğiyle.

…